Luật Công nghiệp Công nghệ số giúp Việt Nam đi trước thế giới về thể chế, mở đường trở thành trung tâm công nghệ số toàn cầu, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về thực thi, quản trị minh bạch và phát triển nhân lực.
Trong một động thái chưa từng có, Việt Nam trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành riêng một bộ luật cho ngành công nghiệp công nghệ số.
Ngày 14/6/2025, Quốc hội khóa XV đã chính thức thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNS), được kỳ vọng là bước ngoặt chiến lược đưa Việt Nam trở thành trung tâm công nghệ số toàn cầu.
Vì sao Việt Nam lại ban hành luật riêng về công nghiệp công nghệ số?
Việc Quốc hội Việt Nam chính thức thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNS) không chỉ là sự kiện lập pháp thông thường mà là một bước đi mang tầm chiến lược.
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 cùng sự nổi lên của trí tuệ nhân tạo (AI), công nghiệp bán dẫn và các nền tảng blockchain, Việt Nam lựa chọn một hướng đi tiên phong để bắt kịp và thậm chí dẫn đầu xu thế công nghệ số toàn cầu.
Theo ông Nguyễn Khắc Lịch, Cục trưởng Cục Công nghiệp Công nghệ Thông tin, Luật CNCNS “điều chỉnh toàn diện các lĩnh vực công nghiệp công nghệ số, công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ để phát triển các ngành công nghệ số mũi nhọn”.
Đây là lần đầu tiên Việt Nam đưa ra một đạo luật chuyên biệt cho cả một lĩnh vực rộng lớn, xác lập rõ địa vị pháp lý cho những ngành vốn trước đây còn nằm trong “vùng xám”.
Không phải ngẫu nhiên Việt Nam lựa chọn thời điểm này để bấm nút thông qua luật. Ông Nguyễn Phương Tuấn, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, khẳng định: “Luật Công nghiệp công nghệ số không chỉ là công cụ pháp lý, mà còn là động lực phát triển – một đạo luật ‘thúc đẩy’, hỗ trợ thay vì ‘quản lý, kiểm soát’… Việc ban hành Luật là bước đi kịp thời, thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc đồng hành, tiếp sức và tạo môi trường thuận lợi nhất cho cá nhân, doanh nghiệp phát triển sản phẩm Make in Viet Nam, từng bước chinh phục thị trường khu vực và toàn cầu”.
Điều này cho thấy Việt Nam đã nhìn nhận công nghiệp công nghệ số là “trụ cột” trong phát triển kinh tế mới, không còn chỉ trông chờ vào các ngành công nghiệp truyền thống.
Đây cũng là nỗ lực để tránh rơi vào “bẫy thu nhập trung bình” thông qua khai thác mạnh mẽ kinh tế tri thức.
Những đột phá chưa từng có: Bán dẫn, AI, blockchain và tài sản số
Điểm đặc biệt của Luật CNCNS là không dừng ở việc thiết lập hành lang pháp lý thông thường, mà còn mở ra những ưu đãi và cơ chế chưa từng có, đặt nền móng cho các lĩnh vực vốn được coi là “lõi” của công nghiệp 4.0.
Ông Nguyễn Khắc Lịch nhấn mạnh: “Đây là ‘cơ hội vàng’ để Việt Nam tạo lợi thế cạnh tranh, hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ số phát triển bền vững, hội nhập quốc tế và tiến tới khẳng định vị thế trung tâm công nghệ số toàn cầu. Đặc biệt, Việt Nam tiên phong là quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành luật riêng về công nghiệp công nghệ số”.
Trong đó, bán dẫn được xem là cú hích lớn. Lần đầu tiên, công nghiệp bán dẫn được pháp lý hóa tại Việt Nam với các chiến lược phát triển chip chuyên dụng, khuyến khích nhập khẩu dây chuyền công nghệ đã qua sử dụng, hỗ trợ từ nghiên cứu đến sản xuất thiết bị điện tử.
Mục tiêu xa hơn là tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thay vì chỉ lắp ráp, gia công như trước.
Trí tuệ nhân tạo (AI) cũng được đặt dưới một khung pháp lý toàn diện, với nguyên tắc “lấy con người làm trung tâm, minh bạch, an toàn và kiểm soát rủi ro”. Các hệ thống AI có nguy cơ cao sẽ được giám sát chặt chẽ, yêu cầu nhận diện rõ ràng, tăng trách nhiệm của các bên phát triển và sử dụng.
Theo ông Nguyễn Khắc Lịch, “phát triển dữ liệu số trong hoạt động công nghiệp công nghệ số được Luật quy định trở thành tài nguyên, tư liệu sản xuất quan trọng và đưa trí tuệ nhân tạo trở thành phương thức sản xuất mới; thúc đẩy mạnh mẽ năng lực nội sinh quốc gia, tạo ra những mô hình kinh tế mới với năng suất và giá trị vượt trội”.
Đáng chú ý, lần đầu tiên Luật cũng công nhận địa vị pháp lý của tài sản số, bao gồm tài sản ảo và tài sản mã hóa. Ông Đỗ Văn Thuật, Giám đốc Giải pháp và Kiến trúc Blockchain, Công ty 1Matrix, chia sẻ: “Việc luật hóa tài sản điện tử không chỉ mang ý nghĩa pháp lý, mà còn là bước tiến thể chế quan trọng trong quá trình chuyển đổi số. Từ chỗ tài sản số tồn tại trong vùng ‘xám’ pháp lý, nay đã có khung pháp luật rõ ràng, giúp người dân, doanh nghiệp và nhà đầu tư yên tâm tham gia vào nền kinh tế số”.
Đây không chỉ là câu chuyện về blockchain hay tiền mã hóa. Việc luật định hóa những tài sản này mở ra khả năng phát triển một hệ sinh thái số minh bạch, giảm rủi ro lừa đảo, đồng thời tạo nguồn lực mới cho nền kinh tế, nhất là khi báo cáo quốc tế cho thấy hơn 20% người Việt đã sở hữu tiền mã hóa.
Những điều cần lưu tâm để luật thực sự phát huy hiệu quả
Dù mang lại rất nhiều kỳ vọng, Luật CNCNS vẫn cần được vận hành tốt để tránh rơi vào cảnh “luật có mà doanh nghiệp không biết thực hiện thế nào”.
Ông Bùi Hoàng Phương, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, cho biết: “Bộ đang rà soát những nội dung, quy định của Luật để sớm có các văn bản hướng dẫn thực thi, tạo hành lang pháp lý cho cá nhân và doanh nghiệp kinh doanh công nghệ số phát triển. Đồng thời khẩn trương phối hợp các bộ, ngành, địa phương đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền để Luật Công nghiệp công nghệ số sớm đi vào cuộc sống”.
Trên thực tế, sự tham gia chủ động của cộng đồng doanh nghiệp vẫn là điều then chốt. Như ông Nguyễn Xuân Vĩnh, Phó Giám đốc VNPT Hà Nội, nói: “Luật sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghệ số phát triển bền vững, theo mô hình kinh tế tuần hoàn; các sản phẩm, dịch vụ công nghệ số thân thiện với môi trường, đáp ứng tiêu chuẩn của các nước có nền công nghiệp phát triển trên thế giới”.
Luật CNCNS không chỉ tập trung vào doanh nghiệp lớn mà còn đặt nền tảng cho hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Với cơ chế sandbox thử nghiệm có kiểm soát, cùng các ưu đãi thuế, tín dụng, nhân lực, các startup công nghệ hoàn toàn có cơ hội thử nghiệm sản phẩm mới mà không phải e ngại rủi ro pháp lý.
Đồng thời, chính sách miễn thuế thu nhập cá nhân 5 năm cho nhân lực chất lượng cao, cấp visa 5 năm cho chuyên gia nước ngoài… giúp Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn.
Bên cạnh đó, câu chuyện phát triển công nghệ số không thể thiếu trách nhiệm xã hội và môi trường. Luật đã lồng ghép các quy định thúc đẩy phát triển sản phẩm, dịch vụ công nghệ số thân thiện môi trường, hỗ trợ tái sử dụng, tái chế, hướng tới một nền công nghiệp công nghệ số xanh và bền vững.
Như vậy, luật không chỉ giải quyết bài toán cạnh tranh kinh tế mà còn định hình một tương lai số có trách nhiệm, an toàn và nhân văn.
Hướng tới một Việt Nam bứt phá, trở thành trung tâm công nghệ số toàn cầu
Có thể thấy rõ Luật CNCNS là phản ứng kịp thời của Việt Nam trước làn sóng công nghiệp 4.0, đồng thời cũng là bước đi chủ động để “đón đầu” thay vì chạy theo các nước phát triển.
Việc ban hành luật riêng về công nghiệp công nghệ số phản ánh quyết tâm chính trị cao, tinh thần dám nghĩ dám làm để biến tiềm năng công nghệ thành lợi thế cạnh tranh.
Nhìn từ góc độ xã hội, đây còn là cú hích thay đổi cách tiếp cận của người dân và doanh nghiệp. Thay vì dè dặt với AI, blockchain, tài sản số, giờ đây họ có thể an tâm hơn khi tham gia, nhờ khung pháp luật rõ ràng, minh bạch.
Song song đó, việc đưa ra khung pháp lý chi tiết cho các lĩnh vực công nghệ mới còn giúp ngăn ngừa những mặt trái có thể xảy ra, như vi phạm quyền riêng tư, gian lận tài chính, hay lạm dụng AI vào các mục đích sai trái. Đó chính là nền tảng cho một hệ sinh thái công nghệ số có trách nhiệm.
Trong bối cảnh thế giới đang tìm cách đa dạng hóa chuỗi cung ứng, nhất là lĩnh vực bán dẫn, AI, dữ liệu lớn, Luật CNCNS có thể xem như tấm vé để Việt Nam tham gia sâu hơn, nâng cao vị thế trên bản đồ công nghệ toàn cầu. Đây không chỉ là lợi ích cho các tập đoàn lớn mà còn cho hàng chục ngàn doanh nghiệp nhỏ và vừa, hàng triệu lao động, chuyên gia công nghệ.
Chặng đường phía trước còn nhiều thách thức. Nhưng với hành lang pháp lý mang tính đột phá, cùng sự vào cuộc của toàn hệ thống chính trị, cộng đồng doanh nghiệp và người dân, Việt Nam đang nắm trong tay cơ hội quý giá để thực sự trở thành một trung tâm công nghệ số mới của thế giới. Đó không chỉ là tham vọng, mà đã được đặt nền móng vững chắc bằng một luật riêng, chưa từng có tiền lệ, về công nghiệp công nghệ số.
