Vì sao cần phải thực hiện việc Giám sát xã hội và Phản biện xã hội?
Trong mỗi xã hội luôn tồn tại những giai cấp, tầng lớp và nhóm lợi ích khác nhau với những nhận thức, mục tiêu và hành động khác nhau. Điều này dẫn đến những mâu thuẫn về quyền lợi, có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng xã hội, thậm chí là tiền đề cho các cuộc khủng hoảng chính trị – xã hội.
Tuy nhiên, không phải vấn đề nào hay quyết định nào cũng đáp ứng được với tất cả mọi người, nếu lợi ích của từng cá nhân đó không đồng nhất với nhau. Vì vậy, để đạt tới sự đồng thuận của tất cả mọi cá nhân trong xã hội cần phải có sự thảo luận, tranh luận, phản biện.
Trên cơ sở đó, việc Giám sát xã hội và Phản biện xã hội sẽ góp phần điều hòa các mối quan hệ xã hội, tạo động lực cho sự phát triển của bản thân xã hội đó. Đó chính là một hoạt động cần thiết, cũng là một trong những phương thức đặc trưng trong việc trong thực hành dân chủ.
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X đã khẳng định: “Dân chủ Xã hội Chủ nghĩa vừa là mục tiêu vừa là động lực của công cuộc đổi mới… Mọi đường lối chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều phải phản ánh tới lợi ích của đa số nhân dân. Nhân dân không chỉ có quyền mà còn có trách nhiệm tham gia hoạch định và thi hành các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước”.
Như vậy, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội được coi là một hình thức dân chủ trực tiếp của người dân trong xã hội. Nó là tác nhân quan trọng trong việc tạo nên sự đồng thuận trong xã hội, nâng cao tính chủ động và vai trò làm chủ của nhân dân, giúp các quyết định của lãnh đạo, quản lý thể hiện sự minh bạch trong việc đưa ra các quyết sách, quyết định, giúp tránh được bệnh chủ quan, gia trưởng, độc đoán.
Báo chí có đóng góp quan trọng trọng vấn đề Giám sát và Phản biện xã hội, từ đó phát huy dân chủ của nhân dân trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật – ảnh minh họa.
Dân chủ là khi quyết định những công việc chung của cộng đồng, tiếng nói của mỗi cá nhân được lắng nghe, được tiếp nhận.
Hiện nay chúng ta đang xây dựng một Nhà nước dân chủ “của dân, do dân và vì dân” nên việc tìm sự đồng thuận trong tiếng nói chung của người dân trong việc đưa ra các quyết định là một tiêu chí cần xây dựng và củng cố thường xuyên.
Giám sát xã hội và Phản biện xã hội là gì?
Xét về bản chất, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội là sự phản tư của các lực lượng xã hội đối với những kiến tạo chính sách, thể chế… trực tiếp liên quan đến quyền lợi của các thành viên trong cộng đồng, từ đó giúp các cơ quan hữu quan điều chỉnh chủ trương, chính sách cho phù hợp với tình hình thực tiễn.
Như vậy, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội chính là sự tương tác, giao thoa về quan điểm, tư tưởng giữa các lực lượng (chính trị, kinh tế, xã hội) trong một cộng đồng. Đây là một đòi hỏi khách quan của đời sống xã hội. Giám sát xã hội và Phản biện xã hội là hai khái niệm chức năng gắn bó mật thiết với nhau, vì chỉ khi giám sát một cách nghiêm túc mới có thông tin đầy đủ và thấu đáo làm tiền đề cho phản biện.
Giám sát xã hội là việc theo dõi, phát hiện, xem xét, đánh giá kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ, đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Còn “Phản biện xã hội là sự phản biện nói chung của nhân dân và các tổ chức chính trị – xã hội về nội dung, phương hướng, chủ trương, chính sách, pháp luật… liên quan đến các lĩnh vực trong đời sống xã hội của Đảng, Nhà nước và các tổ chức liên quan ban hành nhằm mục tiêu phát triển chung của Đất nước hay một lĩnh vực, vấn đề xã hội nào đó” (Theo Phản biện xã hội và Phát huy dân chủ pháp quyền – TS. Huỳnh Bá Thâm và CN Nguyễn Tôn Thị Tường Vân – NXB Chính trị Quốc gia 2009).
Bên cạnh đó, thuật ngữ “Phản biện xã hội” được sử dụng chính thức trong Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Theo đó, Phản biện xã hội là: “Phản biện nói chung, nhưng có quy mô và lực lượng rộng rãi hơn của xã hội, của nhân dân và các nhà khoa học về nội dung, phương hướng, chủ trương, chính sách, giải pháp phát triển kinh tế – xã hội, khoa học – công nghệ, giáo dục, y tế, môi trường, trật tự an ninh chung toàn xã hội của Đảng, Nhà nước và các tổ chức liên quan”.
Báo cáo chính trị Đại hội X của Đảng cũng khẳng định: “Nhà nước ban hành cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân thực hiện tốt vai trò Giám sát xã hội và Phản biện xã hội. Các cấp ủy đảng và cấp chính quyền có chế độ tiếp xúc, đối thoại trực tiếp với nhân dân; thường xuyên lắng nghe ý kiến của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân phản ánh với Đảng, Nhà nước những vấn đề mà nhân dân quan tâm, tham gia xây dựng chủ trương, chính sách, pháp luật”.
Như vậy, chúng ta cần phải nhận thức rằng, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội là quyền lợi của tất cả mọi người dân chứ không phải là vấn đề riêng của Mặt trận Tổ quốc hay báo chí, truyền thông, vì đó chính là nền tảng quan trọng để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tạo cơ sở để xây dựng thành công nhà nước Pháp quyền Xã hội Chủ nghĩa.
Ở nước ta, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội đã và đang góp phần không nhỏ tạo nên không khí dân chủ, tạo nên những điều chỉnh trong hoạt động lãnh đạo, quản lý theo chiều hướng hợp lòng dân hơn. Để Phản biện xã hội được kịp thời, chính xác và mang lại hiệu quả, công tác Giám sát xã hội phải luôn được chú trọng và củng cố.
Hoạt động Giám sát xã hội và Phản biện xã hội do các lực lượng trong xã hội tiến hành, hoạt động này không mang tính Nhà nước và cũng không thể đứng trên Nhà nước. Giá trị của Giám sát xã hội và Phản biện xã hội là nhằm phát huy dân chủ, là để Nhà nước lắng nghe tiếng nói của nhân dân về hoạt động mình, đồng thời còn là một phương thức để Nhà nước gần dân và hiểu rõ được tâm tư, nguyện vọng của người dân hơn.
Vai trò của báo chí, truyền thông đối với việc Giám sát xã hội và Phản biện xã hội
Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã răn dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”… – ảnh tư liệu
Để Giám sát xã hội và Phản biện xã hội đi sâu vào đời sống xã hội một cách khoa học, sâu rộng và có định hướng đúng đắn, vai trò báo chí, truyền thông là hết sức quan trọng.
Ngoài vai trò là truyền tải, cung cấp thông tin nhằm thỏa mãn nhu cầu thông tin của xã hộị và là công cụ tuyên truyền, cầu nối quan trọng giữa người dân, doanh nghiệp với nhà quản lý, hoạch định chính sách giúp Nhà nước điều chỉnh những chủ trương, đường lối cho phù hợp với thực tiễn. Báo chí còn đóng vai trò rất lớn trong việc bám sát sự kiện, thông tin nhanh nhạy, phân tích trúng vấn đề trọng điểm và định hướng tư tưởng, hướng dẫn dư luận rõ ràng, minh bạch.
Vì vậy, vai trò, chức năng giám sát và phản biện của báo chí ngày càng được khẳng định và niềm tin của công chúng đối với cơ quan báo chí, truyền thông cũng được nâng lên.
Trong thời đại bùng nổ thông tin ngày nay, vai trò tích cực của báo chí, truyền thông đã và đang thúc đẩy quá trình xã hội hóa các hoạt động Giám sát xã hội và Phản biện xã hội.
Thông qua báo chí, truyền thông người dân có thể phát biểu ý kiến, nguyện vọng của mình về các vấn đề trong đời sống xã hội, qua đó, thể hiện vai trò Giám sát xã hội và Phản biện xã hội của mình.
Bám sát sự kiện, thông tin nhanh nhạy, phân tích đúng trọng điểm và định hướng tư tưởng, hướng dẫn dư luận rõ ràng, các cơ quan thông tấn, báo chí đã thực hiện tốt chức năng phản biện, mang lại hiệu quả xã hội rõ rệt. Bởi thế, vai trò, chức năng phản biện của báo chí ngày càng được khẳng định và niềm tin của công chúng đối với cơ quan truyền thông cũng được nâng lên.
Tại Đại hội Đảng XI, Đảng Cộng sản Việt Nam đã chính thức ghi nhận, yêu cầu nền báo chí Việt Nam đảm nhận thêm vai trò, nhiệm vụ Giám sát xã hội và Phản biện xã hội. Trong Nghị quyết Đại hội, về phát triển hệ thống thông tin đại chúng, nêu rõ: “Chú trọng nâng cao tính tư tưởng, phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biện xã hội của các phương tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và đất nước…”.
Cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cho rằng báo chí cách mạng là vũ khí sắc bén thúc đẩy xã hội không ngừng tiến lên – ảnh: thanhuytphcm.vn
Sinh thời, cố Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng rất coi trọng vai trò của báo chí trong sự phát triển của xã hội nói chung và vấn đề Giám sát xã hội và Phản biện xã hội nói riêng.
Cố Tổng Bí thư cho rằng: “Báo chí cách mạng là công cụ cực kỳ quan trọng để làm nhiệm vụ đó; báo chí cách mạng còn là vũ khí sắc bén thúc đẩy xã hội không ngừng tiến lên… Các nhà báo luôn bám sát thực tiễn sinh động, xông pha nơi đầu sóng, ngọn gió, thông tin kịp thời, phân tích sâu sắc những diễn biến hằng ngày trên các lĩnh vực, ở khắp mọi miền của Tổ quốc; phản ánh, tuyên truyền, nhân lên các điển hình tiên tiến; chủ động đấu tranh chống các biểu hiện tiêu cực, trì trệ, tham nhũng, lãng phí; đấu tranh bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc; tham gia phản bác các luận điệu thù địch, xuyên tạc; bảo vệ quan điểm, đường lối của Đảng. Báo chí còn tích cực tham gia giám sát, phản biện, đóng góp ý kiến xây dựng các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, phát huy quyền làm chủ của nhân dân”.
Nâng cao công tác Giám sát xã hội và Phản biện xã hội
Để Giám sát xã hội và Phản biện xã hội có hiệu quả trên cơ sở lập luận, đánh giá, phân tích chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, người dân và các thiết chế đại diện của nhân dân phải đứng trên tinh thần xây dựng và trên cơ sở lý luận khoa học.
Có nghĩa là chúng ta cũng cần phải xem Giám sát xã hội và Phản biện xã hội với tư cách là một luận điểm khoa học chứ không phải cảm nhận chính trị tự phát theo kinh nghiệm. Bởi chỉ nhìn nhận vấn đề Giám sát xã hội và Phản biện xã hội dưới góc độ lý luận khoa học, thì chúng ta mới có thể phát huy hết vai trò của nó, đồng thời tránh được tình trạng phản đối, chống đối một cách tự phát, chệch hướng, đặc biệt là các thế lực thù địch sẽ lợi dụng để gây nên sự bất ổn tình hình kinh tế, chính trị, xã hội trong nước.
Bên cạnh đó, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội phải dựa trên cơ sở động cơ trong sáng, trí tuệ và trách nhiệm công dân cao.
Trong điều kiện nước ta hiện nay, Giám sát xã hội và Phản biện xã hội cần được nhìn nhận, đánh giá và tiến hành trên cơ sở khách quan, biện chứng, không nên áp đặt ý chí chủ quan để phán xét sự việc và phải dựa trên nền tảng lý luận khoa học của Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ chí Minh.
Vì vậy, với “thiên chức” của mình, báo chí truyền thông đang cùng với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc Giám sát xã hội và Phản biện xã hội đúng như lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại đã răn dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”…
