Trung Quốc có dân số già một phần là do chính sách một con và quan niệm “trọng nam khinh nữ” kéo dài hàng thập kỷ, gây ra những hậu quả lâu dài, chưa kể đất nước này còn có luật nhận con nuôi cực kỳ nghiêm ngặt. Điều này đã ‘từ chối’ cơ hội có được một gia đình của nhiều trẻ em bị bỏ rơi.
Luật nhận con nuôi bị thắt chặt nhằm bảo vệ trẻ em và chống nạn buôn người. Điều này vô tình khiến các gia đình muốn nhận con nuôi phải đối mặt với nhiều rào cản hành chính. Trong một số trường hợp, họ không có cách hợp pháp nào để tiếp tục kế hoạch nhận con nuôi ngay cả khi mẹ của đứa trẻ đã chấp thuận.
He Hua đến từ Tứ Xuyên, đã được trao cơ hội nhận con nuôi vào năm 2021 nhưng mãi vẫn chưa thể hiện thực hoá điều này. Tình trạng sức khỏe khiến cô không thể sinh con dù luôn mong mỏi. Chị gái của cô biết một người phụ nữ chưa lập gia đình đang mang thai và không thể chăm sóc đứa bé nên đã giới thiệu cho cô.
“Chị gái tôi bảo tôi có thể nhận nuôi đứa bé và người phụ nữ đó đồng ý ngay lập tức”, cô nói.
Đứa bé được sinh ra ở một bệnh viện ở Thành Đô và He cũng có mặt ở đó trong suốt quá trình sinh nở. Người mẹ ruột nói với He rằng cô sẽ rời khỏi thành phố sau khi sinh con và không muốn dính líu gì đến đứa bé nữa.
Tuy nhiên, quá trình nhận con nuôi của He không diễn ra suôn sẻ. He đã cố gắng chính thức hóa việc nhận con nuôi với cảnh sát địa phương và cục dân sự. Thế nhưng He được thông báo rằng mình không đáp ứng các yêu cầu để nhận con nuôi bởi người mẹ ruột cần phải có mặt trong suốt quá trình này và cô ấy phải bị khuyết tật hoặc mắc bệnh nghiêm trọng để có thể “từ bỏ đứa trẻ một cách hợp pháp”.
Wei Ximei, một nhân viên dịch vụ giúp việc gia đình đến từ Trịnh Châu đã lập một nhóm WeChat kết nối những phụ nữ đang phải đối mặt với các vấn đề xoay quanh việc nhận con nuôi. Chính Wei gần đây cũng đang gặp phải vấn đề về pháp lý với cô con gái nuôi Niuniu.
Mẹ ruột của Niuniu đã lừa mẹ của Wei chăm sóc em bằng cách thuê làm bảo mẫu rồi từ chối trả tiền và biến mất nên Wei đã quyết định nhận nuôi cô bé. Ba năm sau, cô muốn đăng ký cho cô bé vào mẫu giáo nhưng không xin được hộ khẩu. Wei đã liên hệ với một đài truyền hình địa phương để nhờ giúp đỡ.
Sau khi câu chuyện được phát sóng, cảnh sát địa phương đã giúp Wei tìm ra mẹ ruột của Niuniu, một trường mẫu giáo địa phương cũng đề nghị hỗ trợ bảo mật giấy tờ tùy thân của cô bé, cả quá trình này mất khoảng một năm. Khi sự việc được công khai, Wei nhận ra rằng có nhiều người khác cũng rơi vào hoàn cảnh tương tự, và hàng chục người đã liên lạc với cô.
Nhiều người khác cũng gặp phải vấn đề tương tự dù có sự hỗ trợ của dịch vụ nhận con nuôi tư nhân. Những gia đình nhận con nuôi thông qua dịch vụ riêng tư có thể không được đảm bảo được các giấy tờ quan trọng của trẻ như giấy khai sinh hoặc giấy tờ xác nhận của cha mẹ ruột để có thể cấp hộ khẩu cho trẻ.
Trong khi đó, quy trình tương đối đơn giản đối với những người nhận con nuôi thông qua các tổ chức phúc lợi trẻ em do nhà nước quản lý. Tuy nhiên, hầu hết trẻ em trong các cơ sở này đều khuyết tật. Nhiều gia đình không có khả năng hoặc không muốn chăm sóc chúng.
Theo số liệu mới nhất của Cục Dân chính Trung Quốc, năm 2023 có 144.000 trẻ mồ côi đang chờ nhận nuôi, nhưng chỉ có 8.000 gia đình đăng ký nhận con nuôi thành công.
Không có dữ liệu chính xác về số trẻ em khác đang chờ nhận nuôi. Thật khó để tìm ra con số chính xác về vấn đề này. Trong khi đó, những báo cáo trên phương tiện truyền thông và từ tình nguyện viên tại các cơ sở cho biết có thể có hàng trăm nghìn trẻ em và gia đình bị ảnh hưởng.
Tình trạng khó nhận con nuôi một cách hợp pháp đã dẫn đến một vấn nạn nhận con nuôi bất hợp tại đất nước này.
Trước đây, luật nêu rõ trẻ em dưới 14 tuổi có thể được nhận làm con nuôi nếu không có người giám hộ hợp pháp hoặc cha mẹ có “khó khăn đặc biệt” trong việc chăm sóc trẻ. Những người nhận nuôi trẻ phải trên 30 tuổi, chưa có con và được đánh giá là có khả năng nuôi con.
Nhưng một lệnh mới được ban hành vào năm 2023, quy định cha mẹ ruột cần đưa ra tuyên bố rằng họ không thể nuôi con và giải thích các vấn đề của bản thân. Người nhận con nuôi sẽ cần phải có giấy tờ từ chính quyền địa phương nêu rõ họ đã có bao nhiêu con và xác nhận khả năng nuôi con của họ.
Lu Yu, một luật sư của Công ty Luật Qianqian Bắc Kinh, chuyên về bảo vệ quyền phụ nữ, cho biết luật này quá chung chung và mơ hồ, chính quyền địa phương thường ban hành các sắc lệnh riêng để hoàn thiện thêm các chi tiết.
“Ví dụ, luật nói rằng những người có ‘khó khăn đặc biệt’ có thể cho con mình làm con nuôi, nhưng điều đó có nghĩa là gì? Việc vào tù có được tính là khó khăn không? Việc không có người thân nào khác có khó khăn không?” Lu cho biết.
Tuy vậy, vẫn có nhiều người ủng hộ cho luật nhận con nuôi khắt khe ở nước này, Wang Zhenyao, giám đốc Viện nghiên cứu từ thiện Trung Quốc tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh, đã từng cảnh báo rằng cần quy định nghiêm để ngăn chặn các cuộc tranh chấp gây tổn hại đến trẻ em.
“Việc nhận con nuôi trên thế giới cũng rất nghiêm ngặt, phải lấy trẻ em làm trung tâm, coi trọng bảo vệ quyền lợi của trẻ em. Con người có phẩm giá và không thể bị đối xử như hàng hóa”, Wang chia sẻ với China Youth Daily.
