Những tổn thương trong quá khứ
Tình yêu độc hại là thuật ngữ dùng để chỉ những mối quan hệ không lành mạnh, nơi hai người gắn bó không phải bằng sự thấu hiểu và tôn trọng, mà bằng sự lệ thuộc, kiểm soát, thao túng và bất an.
Trong những mối quan hệ như vậy, bạn có thể thường xuyên cảm thấy mình không đủ tốt, buộc phải nỗ lực để được yêu, sống trong lo lắng, nghi ngờ và thiếu an toàn về mặt cảm xúc.
Chuyên gia tâm lý người Mỹ Dr. Lillian Glass, người sử dụng khái niệm “toxic relationship” từ năm 1995, định nghĩa: “Đây là kiểu quan hệ trong đó người ta không ủng hộ nhau, xung đột liên tục, thiếu sự đồng cảm và tôn trọng”.
Điều đáng nói là, dù nhận ra mức độ độc hại của mối quan hệ, nhiều người vẫn không thể rời bỏ. Một trong những lý do phổ biến là nhận thức sai lệch về tình yêu hình thành từ quá khứ.
Những người từng lớn lên trong môi trường thiếu an toàn cảm xúc – nơi tình cảm đi kèm điều kiện, hoặc nơi tổn thương bị bỏ qua – thường có xu hướng tái hiện lại mô hình quan hệ đó khi trưởng thành.
Khi những trải nghiệm thời thơ ấu gắn với việc phải chịu đựng để được công nhận hay yêu thương, bạn có thể vô thức tin rằng tình yêu đích thực là thứ cần hy sinh, cam chịu và không ngừng nỗ lực. Và khi bước vào một mối quan hệ khiến bạn bất an, bạn dễ nhầm lẫn cảm giác đó là yêu sâu đậm – trong khi thực chất, đó là những tổn thương cũ đang bị kích hoạt trở lại.
Hiệu ứng chi phí chìm: Đã “đầu tư” quá nhiều, nên không nỡ bỏ
Một yếu tố tâm lý thường khiến nhiều người không thể rời bỏ mối quan hệ độc hại là hiệu ứng chi phí chìm (sunk cost fallacy) – xu hướng tiếp tục duy trì một điều gì đó không còn giá trị, chỉ vì tiếc công sức, thời gian và cảm xúc đã đầu tư trước đó.
Trong tình yêu, điều này thể hiện rõ qua suy nghĩ: “Mình đã cố gắng quá nhiều. Đã bao lần tha thứ, đã hy sinh, đã cho đi rất nhiều. Nếu rút lui bây giờ, chẳng khác nào phủ nhận tất cả những gì đã bỏ ra.” Chính tâm lý này khiến bạn tiếp tục ở lại trong một mối quan hệ không lành mạnh, ngay cả khi bản thân đã kiệt sức, mệt mỏi và không còn hy vọng thực sự vào sự thay đổi.
Việc không dám “mất trắng” đôi khi khiến bạn mất thêm rất nhiều – bao gồm cả sự tự do, lòng tự trọng và cơ hội để bắt đầu lại với một mối quan hệ tích cực hơn.
Sợ cô đơn hơn sợ tổn thương
Một thực tế không dễ thừa nhận là: nhiều người sợ cô đơn hơn cả việc bị tổn thương. Trong một xã hội vẫn còn đề cao hôn nhân và sự gắn bó đôi lứa, không ít người mang tâm lý lo sợ bị bỏ lại, sợ mình không còn cơ hội khác, hoặc trở thành đối tượng bị đánh giá là “quá lứa”, “ế”, “kém giá trị”.
Nỗi sợ ấy khiến bạn chấp nhận ở lại trong một mối quan hệ tồi tệ, bởi cảm giác có ai đó bên cạnh – dù làm mình tổn thương – vẫn dễ chịu hơn việc bắt đầu lại từ đầu hoặc đối diện với sự trống trải.
Khi ấy, việc chia tay không chỉ là chấm dứt với một người, mà còn đồng nghĩa với việc bạn phải đối mặt với sự mất mát về cảm giác được yêu, danh tính cá nhân và vai trò xã hội.
Thao túng cảm xúc: Bị buộc phải tha thứ
Thao túng cảm xúc: Khi bạn tin lỗi luôn thuộc về mình
Một biểu hiện phổ biến trong các mối quan hệ độc hại là sự thao túng cảm xúc (emotional manipulation). Người trong cuộc thường bị dẫn dắt đến suy nghĩ rằng mọi mâu thuẫn, rạn nứt đều bắt nguồn từ chính bản thân họ.
Sau mỗi lần gây tổn thương, đối phương có thể xin lỗi, hứa thay đổi, tỏ ra ân hận – nhưng rồi mọi thứ lặp lại. Vòng xoáy quen thuộc cứ thế diễn ra: làm tổn thương – xin lỗi – hứa hẹn – lại tiếp tục tổn thương. Trong khi đó, bạn ngày càng thu mình lại, mặc định rằng nếu mình cố gắng hơn, nhún nhường hơn, thay đổi nhiều hơn thì mối quan hệ sẽ ổn.
Thực tế, điều đó chỉ khiến bạn mất dần ranh giới cá nhân, trở nên lệ thuộc về mặt cảm xúc và đánh mất nhận thức về giá trị của chính mình. Tình yêu là sự chia sẻ, nâng đỡ – không phải là nơi buộc bạn phải hy sinh phẩm giá để giữ gìn một mối quan hệ lệch lạc.
Lối thoát không chỉ là rời đi
Việc chấm dứt một mối quan hệ độc hại không đơn thuần là hành động rời bỏ một người, mà là quá trình đối diện với những lỗ hổng cảm xúc bên trong chính mình.
Đó có thể là nỗi sợ bị bỏ rơi, cảm giác không đủ tốt, sự thiếu tự tin hay nhu cầu mãnh liệt được công nhận và yêu thương…
Lối thoát bền vững bắt đầu từ bên trong: học cách yêu bản thân, thiết lập ranh giới cá nhân, nhận diện các hành vi thao túng và dần xây dựng lại lòng tự trọng. Khi biết trân trọng chính mình, bạn sẽ không còn cần phải hy sinh phẩm giá để đổi lấy sự tồn tại trong một mối quan hệ độc hại.
Tình yêu lành mạnh không khiến bạn nghi ngờ giá trị bản thân, không đặt bạn trong trạng thái phải cam chịu để giữ hòa khí, và càng không ép bạn sống trong lo âu. Tình yêu phải là nơi con người cảm thấy an toàn, được là chính mình và được nâng đỡ trong sự tử tế lẫn tôn trọng.
Nếu một mối quan hệ khiến bạn ngày càng thu mình, tổn thương và đánh mất niềm tin vào bản thân, thì đó không còn là tình yêu – mà là gánh nặng cảm xúc cần được giải phóng.
Chấm dứt một tình yêu độc hại không phải là thất bại, mà là một bước trưởng thành. Khi đủ dũng cảm để bước ra, bạn cũng đang mở ra cơ hội để bắt đầu lại – với một phiên bản tự do, toàn vẹn và tự chủ hơn của chính mình.
