Giữa thế giới nơi mọi thứ đều có thể được mua chỉ với vài cú nhấp chuột, một bộ phận người tiêu dùng toàn cầu đang chọn cách “không mua gì cả”. Họ không phải người nghèo, cũng không hẳn là tu sĩ khổ hạnh, mà là những cá nhân đang chủ động từ chối cơn lốc tiêu dùng để sống tối giản, có chủ đích và nhẹ gánh tài chính.
Alicia Rice sống ở San Diego, California, Mỹ. Năm 2021, khi mới 27 tuổi, cô quyết định bỏ toàn bộ nội thất trong căn hộ, bán bớt quần áo, ngừng mua sắm trực tuyến và chuyển sang lối sống tối giản. Trong phòng khách của cô giờ đây không có bàn trà, không ghế sofa. Cô ngủ trên một chiếc đệm tatami, dùng điện thoại cũ và không sắm thêm món đồ nào mới trong gần hai năm qua.
“Tôi nhận ra mình không cần quá nhiều để sống tốt. Tôi chỉ cần thời gian, tự do và sự bình an. Những thứ đó chẳng có trên các kệ hàng Amazon”, Alicia nói với The Guardian.
Cô là một trong hàng triệu người trẻ trên toàn cầu đang chuyển sang lối sống tối giản như một cách để chống lại chủ nghĩa tiêu dùng, đặc biệt trong bối cảnh chi phí sinh hoạt leo thang, khủng hoảng khí hậu và sự mệt mỏi vì quá tải vật chất.
Lối sống tối giản (minimalism) không còn là phong trào trên mạng xã hội, mà đang trở thành một thái độ sống. Theo khảo sát của Statista năm 2024, hơn 26% người trẻ tại Mỹ và châu Âu nói rằng họ đang theo đuổi “lối sống có chủ đích”, tức tiêu dùng ít hơn, sống chậm lại và tập trung vào các giá trị phi vật chất.
Trong cuốn “Goodbye, Things”, tác giả người Nhật Fumio Sasaki chia sẻ hành trình bỏ gần hết tài sản để sống với chỉ vài chục món đồ. Ông cho rằng chính việc không bị chi phối bởi vật chất đã giúp bản thân cải thiện sức khỏe tinh thần, năng suất công việc và các mối quan hệ cá nhân.
Với nhiều người, “không sở hữu nhiều không có nghĩa là thiếu thốn”, đó là con đường hướng tới sự tự do cá nhân, một điều xa xỉ trong thế giới tiêu dùng hiện đại.
Phong trào “#NoBuy”, dạng cam kết không mua sắm trong một khoảng thời gian nhất định, đang lan rộng trên mạng xã hội. Trên TikTok, hashtag này đã đạt hơn 50 triệu lượt xem. Người tham gia thường chia sẻ quá trình “cai” mua sắm, từ chối quảng cáo, hủy theo dõi các tài khoản mua sắm và học cách hài lòng với những gì mình có.
Phong trào còn được thể hiện mạnh mẽ qua “Buy Nothing Day” – Ngày không mua sắm toàn cầu, khởi xướng bởi nhà hoạt động người Canada Ted Dave từ năm 1992.
Ngày này rơi vào Thứ Sáu Đen (Black Friday), thời điểm mua sắm điên cuồng nhất trong năm, như một cách để chất vấn giá trị thực của tiêu dùng. Nhiều thành phố ở châu Âu tổ chức các buổi diễu hành đường phố, hội thảo cộng đồng, nơi người dân chia sẻ về tiêu dùng có trách nhiệm và đối thoại về hạnh phúc phi vật chất.
Vì sao lối sống tối giản trỗi dậy?
Trong những năm gần đây, đặc biệt sau đại dịch COVID-19, lối sống tối giản không còn là lựa chọn mang tính cá nhân mà trở thành phản ứng xã hội đối với sự quá tải vật chất và tinh thần.
Nghiên cứu của Deloitte năm 2023 chỉ ra rằng 41% người trẻ tại Mỹ cảm thấy căng thẳng vì áp lực tài chính, gần một nửa trong số họ cho rằng họ chi tiêu nhiều hơn mức cần thiết vì ảnh hưởng từ mạng xã hội. Đại dịch làm gián đoạn chuỗi cung ứng và khiến con người buộc phải đối diện với những gì thật sự thiết yếu trong đời sống. Khi cuộc sống quay trở lại bình thường, không ít người nhận ra họ không cần mua sắm nhiều như trước.
Bên cạnh đó, khủng hoảng khí hậu khiến nhiều người đặt câu hỏi về sự ảnh hưởng của tiêu dùng đối với tài nguyên môi trường. Phong trào tối giản giờ đây gắn liền với trách nhiệm xanh. Một báo cáo của tổ chức Greenpeace cho thấy hơn 60% người tiêu dùng thế hệ trẻ tại châu Âu cân nhắc giảm mua sắm như hành động bảo vệ môi trường.
Trên góc độ tâm lý, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng sống giữa một không gian vật chất quá tải dễ dẫn đến rối loạn lo âu và cảm giác mất kiểm soát. “Khi chúng ta loại bỏ những thứ dư thừa, không gian sống và cả tâm trí đều trở nên thông thoáng hơn”, Tiến sĩ Susan Koven, Bệnh viện Đa khoa Massachusetts (Mỹ), nhận định.
Mạng xã hội từng là nơi thúc đẩy chủ nghĩa tiêu dùng cũng đang chuyển hướng. Các nội dung như “30 ngày không mua sắm”, “sống với 100 món đồ” hay “digital detox” (giải độc kỹ thuật số) đang trở thành xu hướng trên YouTube, Instagram và TikTok.
Những người có ảnh hưởng (influencers) theo phong cách tối giản không còn phô bày tủ đồ hàng hiệu, mà chia sẻ quá trình gỡ bỏ sự lệ thuộc vào vật chất để tìm kiếm sự yên ổn nội tâm.
Tất cả những yếu tố này góp phần làm nên sự trỗi dậy của một làn sóng đối kháng văn minh, nơi tiêu dùng không còn là biểu tượng cho thành công mà là phép thử cho bản lĩnh lựa chọn.
Tuy nhiên, một số chuyên gia cảnh báo phong trào tối giản đang bị lãng mạn hóa. Kyle Chayka, tác giả cuốn The Longing for Less, nói với New York Times: “Tối giản đã trở thành một phong cách sống xa xỉ mới. Chỉ những người có đặc quyền về thời gian, tiền bạc và không phải chăm con hoặc lao động nặng, mới thật sự theo đuổi được”.
Theo Chayka, tối giản đôi khi chỉ là một hình thức tiêu dùng khác, nơi người ta bỏ bớt đồ cũ để mua những món ít hơn nhưng đắt tiền hơn, dưới danh nghĩa “có chọn lọc”.
