Rừng Amazon đang đến sát “điểm bùng phát”
“Lá phổi của Trái Đất” đang tiến gần đến “điểm không thể quay lại”, dưới áp lực từ nạn phá rừng, biến đổi khí hậu và tội phạm có tổ chức.
Carlos Nobre, nhà khoa học khí hậu người Brazil đã đấu tranh trong hơn ba thập kỷ nhằm giải cứu rừng mưa nhiệt đới Amazon. Ông cảnh báo rằng nạn phá rừng có thể đẩy hệ sinh thái quan trọng toàn cầu này đến bờ vực không thể cứu vãn.
Carlos từng làm việc tại Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia Brazil và hiện là chuyên gia hàng đầu về rừng nhiệt đới tại Đại học São Paulo. Trong một phỏng vấn gần đây với tờ The Guardian, ông đã phân tích mối đe dọa đa chiều đến từ khủng hoảng khí hậu, ngành nông nghiệp – công nghiệp và tội phạm có tổ chức đối với Amazon.
Không chỉ là một cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, khu rừng mưa nhiệt đới lớn nhất thế giới này còn là một trong những trụ cột của hệ thống khí hậu toàn cầu, nơi có sự đa dạng sinh học trên cạn nhiều hơn bất kỳ nơi nào khác trên hành tinh, có ảnh hưởng lớn đến mô hình gió mùa trong khu vực và giữ vai trò thiết yếu trong sản xuất nông nghiệp trên khắp Nam Mỹ.
“Điểm không thể quay lại”
Carlos là nhà khoa học đầu tiên cảnh báo rằng Amazon có thể đạt đến “điểm bùng phát” (tipping point, còn gọi là “điểm tới hạn”), có nghĩa đây là ngưỡng mà sau đó rừng nhiệt đới sẽ trải qua quá trình chuyển đổi không thể đảo ngược thành một thảo nguyên bị thoái hóa với thảm thực vật cây bụi thưa thớt và đa dạng sinh học thấp. Sự thay đổi này sẽ gây ra hậu quả thảm khốc cho người dân địa phương, thời tiết khu vực và nguy hiểm hơn là khí hậu toàn cầu.
Thực trạng hiện nay
Nhóm nghiên cứu của Carlos ước tính rằng Amazon có thể đạt đến điểm bùng phát nếu nạn phá rừng đạt 20-25% hoặc nhiệt độ toàn cầu tăng lên 2,0-2,5 độ C. Mà hiện tại tình hình đã đang ở mức “báo động đỏ”, với 18% diện tích rừng Amazon đã bị khai hoang, cũng như thế giới đã nóng lên 1,5 độ C và đang trên đà đạt 2,0-2,5 độ C vào năm 2050.
Rừng mưa Amazon đã phải chịu hạn hán kỷ lục vào giai đoạn năm 2023 và 2024, đó là đợt hạn hán nghiêm trọng thứ tư trong hai thập kỷ, gấp bốn lần so với mức dự kiến. Trong khi đó, mùa khô hàng năm ngày càng dài hơn và khắc nghiệt hơn.
Ở thời điểm 45 năm trước, mùa khô hàng năm ở phía nam Amazon thường kéo dài 3-4 tháng và thậm chí vẫn có mưa. Nhưng ngày nay, mùa khô kéo dài hơn bốn đến năm tuần và lượng mưa giảm 20%.
Nếu xu hướng này tiếp tục, Amazon sẽ chạm “điểm không thể quay lại” trong hai hoặc ba thập kỷ nữa. Bởi khi mùa khô kéo dài đến sáu tháng, sẽ không có cách nào để tránh khỏi sự tự thoái hóa.
“Chúng ta đang ở rất gần mức không thể quay lại”, Carlos nhận định về tương lai của Amazon.
Trên thực tế, một số khu vực của Amazon có thể đã bước qua mức này rồi. Ở phía nam Pará và phía bắc Mato Grosso của Brazil, lượng mưa tối thiểu đã dưới 40mm mỗi tháng trong mùa khô.
Nguyên nhân chủ yếu
Tại các khu vực bị suy thoái nhiều nhất do có nhiều rừng bị chặt phá để chăn nuôi gia súc và trồng đậu nành, đồng cỏ đang ở hoặc ở rất gần điểm bùng phát, gồm toàn bộ phía nam Amazon rộng hơn 2 triệu km vuông, từ Đại Tây Dương cho đến tận Bolivia, Colombia và Peru.
Các nghiên cứu khoa học cho thấy có rất nhiều nước trong đất Amazon và cây rễ sâu có thể giải phóng nước vào không khí thông qua sự thoát hơi nước của lá. Theo cách này, rừng tái chế 4-4,5 lít nước trên mỗi mét vuông mỗi ngày trong mùa khô. Nhưng đất bị thoái hóa chỉ tái chế được 1-1,5 lít.
Điều đó giúp giải thích tại sao mùa khô lại dài thêm một tuần sau mỗi thập kỷ. Cũng có nghĩa là độ ẩm của Amazon sẽ thấp hơn và dễ xảy ra hỏa hoạn hơn.
Hoạt động tội phạm là một rủi ro mới lớn
Năm ngoái, Amazon đã có hơn 150.000 vụ cháy rừng. Các nghiên cứu của INPE (Viện nghiên cứu không gian quốc gia Brazil) cho thấy hơn 98% các vụ cháy rừng là do con người gây ra.
“Các băng đảng tội phạm có tổ chức kiểm soát doanh nghiệp hàng trăm tỷ đô la, buôn bán ma túy, buôn bán động vật hoang dã, buôn người, khai thác gỗ bất hợp pháp, khai thác vàng bất hợp pháp, chiếm đất bất hợp pháp. Tất cả đều có liên quan.”
“Tôi biết việc giảm nạn phá rừng cũng như việc phục hồi rừng là khả thi. Nhưng làm thế nào để chống lại tội phạm có tổ chức?”, Carlos chia sẻ mối lo ngại.
Hệ quả nghiêm trọng
Nếu Amazon vượt “điểm không thể quay lại”, hậu quả sẽ vô cùng nghiêm trọng. Từ 50 đến 70% diện tích rừng có thể biến mất, giải phóng từ 200 đến 250 tỷ tấn CO2 vào khí quyển trong giai đoạn năm 2050–2100, khiến mục tiêu giữ mức ấm lên toàn cầu dưới 1,5°C gần như không thể đạt được.
Thêm vào đó, lượng mưa sẽ giảm hơn 40% ở các vùng sản xuất lương thực trọng yếu như Cerrado (Brazil), miền bắc Argentina, Paraguay và Uruguay, đe dọa an ninh lương thực khu vực.
Đồng thời, sự suy thoái hệ sinh thái cũng làm gia tăng nguy cơ bùng phát các bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người và thậm chí cả những trận đại dịch mới trong tương lai.
Từng được ví như “lá phổi xanh của hành tinh”, rừng Amazon giờ đây đang trở thành minh chứng rõ rệt cho sự mong manh của hệ sinh thái trước áp lực do con người tạo ra.
Những gì đang xảy ra ở Amazon không chỉ là sự cấp bách về môi trường của mỗi khu vực Nam Mỹ, mà là bài kiểm tra đạo đức và ý chí của toàn nhân loại. Như Carlos Nobre cảnh báo, chúng ta không còn nhiều thời gian nhưng vẫn còn cơ hội.
(Theo The Guardian)
