Trong khi nhiều bạn trẻ coi việc học là con đường để rời xa vùng quê, tìm kiếm tương lai ở thành phố, thì Thạch Yên, nữ tiến sĩ từng theo học tại hai trường đại học danh giá của Trung Quốc là Đại học Nhân dân và Đại học Thanh Hoa, lại chọn con đường ngược lại: về quê làm nông.
Không chỉ trồng rau, nuôi lợn và lấm lem bùn đất như bao nông dân khác, Thạch Yên còn xây dựng được một mô hình nông nghiệp cộng đồng (CSA) đầu tiên ở Trung Quốc, đạt doanh thu hàng năm lên tới 8 triệu tệ (khoảng 29 tỷ đồng).
Thạch Yên sinh năm 1984, trong một gia đình trí thức ở Bảo Định, tỉnh Hà Bắc, miền bắc Trung Quốc. Từ nhỏ, cô thể hiện rõ sự thông minh, chăm chỉ, thành tích học tập luôn nằm trong top đầu. Suốt 12 năm học, cô đều đạt được thành tích tốt.
Năm 2002, Thạch Yên đạt điểm cao trong kỳ thi tuyển sinh đại học, đủ để vào các trường danh giá hàng đầu Trung Quốc. Tuy nhiên, với niềm yêu thích nông nghiệp cô kiên quyết chọn Đại học Nông nghiệp Hà Bắc, rồi tiếp tục học lên thạc sĩ chuyên ngành phát triển nông thôn tại Đại học Nhân dân Trung Quốc, sau đó học tiến sĩ tại Đại học Thanh Hoa.
Thạch Yên từng chia sẻ: “Tôi học để có ngày quay về làng, làm nông bằng tất cả những gì mình biết”.
Năm 2008, Thạch Yên có cơ hội tới một trang trại sinh thái tại Minnesota (Mỹ) thực tập 6 tháng theo chương trình học bổng nghiên cứu. Mặc dù đã nghiên cứu về nông nghiệp nhiều năm nhưng khi đặt chân đến vùng đất mới, cô cảm thấy mọi thứ đều xa lạ.
Đặc biệt đó lần đầu tiên cô tiếp xúc thực tế với mô hình trang trại CSA – mô hình kết nối người sản xuất và người tiêu dùng trong chuỗi thực phẩm. Tại đây người tiêu dùng trả tiền để đăng ký sản phẩm trước với nông trại, đổi lại là sản phẩm sạch và an toàn.
Trang trại nơi Thạch Yên thực tập hoàn toàn hữu cơ, không phân bón hóa học, không thuốc trừ sâu, chỉ có một chiếc máy kéo nhỏ, còn lại là lao động chân tay. Cường độ công việc cao khiến làn da trắng của Shi Yan cháy nắng đen sạm. Cha mẹ cô thậm chí không nhận ra con gái tại sân bay ngày cô trở về.
Dù vậy, trải nghiệm ấy càng thôi thúc cô theo đuổi lý tưởng: đưa mô hình CSA về Trung Quốc, góp phần cải thiện an toàn thực phẩm và kết nối người tiêu dùng với người làm nông.
Bỏ phố về quê
Từ Mỹ trở về, nhiều người tưởng rằng Thạch Yên sẽ làm việc tại Viện nghiên cứu hoặc công ty, nhưng cô quyết định về quê xây dựng trang trại theo mô hình CSA. Nữ tiến sĩ về quê làm nông ở tuổi 30 khiến nhiều người phản đối, trong đó có bố mẹ cô.
Năm 2009, Thạch Yên thành lập “Tiểu Mao Lư”, trang trại mô hình CSA đầu tiên tại Trung Quốc, nằm ở chân núi Phượng Hoàng Lĩnh, ngoại ô Bắc Kinh. Dựa vào uy tín cá nhân và hỗ trợ từ Đại học Nhân dân, cô thuyết phục người tiêu dùng ký hợp đồng trả trước 20 tuần và tham gia lao động trực tiếp (với nhóm cổ phần lao động).
Để không dùng chất hoá học, trang trại sử dụng phân bón là phân chuồng ủ vi sinh, thả ong vào nhà kính để thụ phấn, trồng tỏi đuổi côn trùng, trong khi lợn được nuôi tự nhiên. Tất cả hình thành hệ sinh thái khép kín động vật và thực vật, thu hoạch 2 vụ mỗi năm.
Từ một mô hình thử nghiệm, trang trại “Tiểu Mao Lư” nhanh chóng lan tỏa ra các vùng lân cận, thu hút cả người tiêu dùng thành thị lẫn nông dân bản địa. Nhiều người dân làng bắt đầu tìm đến học hỏi và hợp tác, tham gia vào phong trào khởi nghiệp và lao động của Thạch Yên.
Cô hỗ trợ họ cải tiến mô hình canh tác, cùng xây dựng chuỗi cung ứng nông sản sạch. Sau hơn 10 năm, hệ sinh thái CSA do Thạch Yên khởi xướng mang về cho cô 8 triệu tệ mỗi năm, một con số ấn tượng với một “nông dân”.
Năm 2016, Thạch Yên được vinh danh là nhà lãnh đạo trẻ toàn cầu do Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Geneva (Thụy Sỹ) công bố. Cô là một trong 121 người trẻ dưới 40 tuổi đạt thành tích nổi bật ở nhiều lĩnh vực.
Dù trang trại phát triển mạnh, Thạch Yên chưa bao giờ dừng học hỏi. Cô tiếp tục làm nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Đại học Thanh Hoa, để đào sâu lý luận, phục vụ việc vận hành trang trại theo hướng khoa học hơn.
