Người Hàn Quốc thường bị so sánh với đối thủ tưởng tượng “eomchina”, nghĩa là “con nhà người ta”, một hình mẫu lý tưởng trong nhiều khía cạnh của cuộc sống, từ thành tích học tập, sự nghiệp đến tình trạng hôn nhân và thu nhập hàng tháng.
Khái niệm “con nhà người ta” là chuẩn mực cho sự thành công bắt nguồn từ sự so sánh và đố kỵ của cha mẹ với thành tích của con cái gia đình khác.
Sự so sánh xã hội theo cách “đứng núi này trông nọ” như vậy, đặc biệt khi liên quan đến nhóm bạn hoặc người thân, có thể gây ra cảm giác khó chịu, được thể hiện qua câu thành ngữ quen thuộc của người Hàn Quốc: “Khi anh họ mua đất, tôi thấy bị đau bụng”.
Kim, gần 30 tuổi, cho biết các buổi họp lớp thường xoay quanh việc cập nhật cuộc sống của mọi người, kể cả những người vắng mặt.
“Trong những năm trung học và phổ thông, chúng tôi quan tâm thành tích học tập của người khác không kém gì thành tích của mình”, cô chia sẻ. “Sau khi tốt nghiệp đại học, các cuộc trò chuyện của chúng tôi vẫn tập trung vào việc đánh giá bản thân so với bạn bè về hôn nhân và sự nghiệp”.
Kim cho rằng xu hướng này là điều khó tránh khỏi, nhất là trong một xã hội cạnh tranh khốc liệt như Hàn Quốc.
Văn hóa so sánh xã hội
Theo Korea Herald, xu hướng khao khát tài sản hoặc thành công của người quen, bạn bè xuất hiện ở nhiều nền văn hóa với những mức độ khác nhau.
Nhà tâm lý học Abraham Tesser trong bài viết “Hướng tới mô hình duy trì tự đánh giá trong hành vi xã hội”, cho biết con người thường so sánh và đánh giá bản thân dựa trên những người quen gần gũi trong lĩnh vực liên quan, thay vì với người xa lạ.
Nghiên cứu năm 1988 của ông cho thấy việc so sánh bản thân với một người quen thành công có thể hạ thấp bản thân trong những nhiệm vụ quan trọng.
Trong nghiên cứu được công bố năm 2023 trên tạp chí Journal of Personality and Social Psychology, giáo sư xã hội học Lee Cheol-Sung tại Đại học Sogang nhận định, người Trung Quốc và Hàn Quốc có xu hướng so sánh xã hội nhiều hơn. Hạnh phúc của họ thường gắn liền với địa vị xã hội.
Giáo sư tâm lý học Kim Kyung-il, Đại học Ajou, nhận định từ góc nhìn hiện đại, người Hàn Quốc dễ thấy sự khác biệt giữa họ vì hầu hết đều theo một quỹ đạo cuộc sống chuẩn hóa về giáo dục và công việc.
Ông cho rằng sự tương đồng trong cuộc sống khiến người Hàn dễ dàng so sánh bản thân với người khác.
Bên cạnh đó, Hàn Quốc vốn có xã hội, sắc tộc và văn hóa khá đồng nhất, nên thường ít chú ý đến những lối sống đa dạng. Thành công được hiểu theo những con đường đã định sẵn, tạo ra áp lực xã hội buộc cá nhân bước chân theo lối mòn.
Bae, nhân viên văn phòng 30 tuổi, cho rằng văn hóa cộng đồng ở Hàn Quốc thiếu coi trọng tính cá nhân vì lợi ích chung. “Tôi tin rằng nếu coi trọng sự đa dạng cá nhân hơn thì sẽ bớt xu hướng đố kỵ và cạnh tranh dựa trên những tiêu chuẩn thành công giống nhau”, anh nói.
Không hạnh phúc vì đố kỵ
Nhiều người Hàn cảm thấy áp lực lớn vì các tiêu chuẩn thành công được đặt ra quá cao. Báo cáo của Viện Tương Lai Quốc hội Hàn Quốc cho thấy xu hướng so sánh xã hội phổ biến là nguyên nhân khiến người dân nước này có mức độ hạnh phúc tương đối thấp.
“Chuẩn mực quá khắt khe về thành công khiến những người không đạt được cảm thấy bị gạt bỏ, tạo nên cảm giác bị lệch khỏi con đường đúng đắn, gây ra sự đố kỵ và tiềm ẩn các vấn đề về sức khỏe tâm thần”, giáo sư Lim Myung-ho, khoa Tâm lý học, Đại học Dankook, đánh giá.
Con đường thành công truyền thống ở Hàn Quốc, chủ yếu do thế hệ lớn tuổi ủng hộ, xoay quanh thành tích vật chất và địa vị xã hội như vào đại học danh tiếng ở Seoul hay làm việc cho tập đoàn lớn, nhưng thường bỏ qua giá trị và khả năng riêng của mỗi người.
“Tiêu chuẩn này khiến nhiều người cảm thấy tụt hậu so với người khác và luôn cảm thấy thiếu thốn”, ông Lim nói.
Báo cáo của Bộ Y tế và Phúc lợi Hàn Quốc cũng chỉ ra rằng cảm giác thua kém người khác, kết hợp với lo âu về tương lai và sự cô lập xã hội, là yếu tố góp phần dẫn đến vấn nạn tự tử.
Trong bối cảnh mạng xã hội bùng nổ, việc so sánh bản thân với người khác không chỉ dễ dàng hơn mà còn đặt ra những tiêu chuẩn cao hơn. Giáo sư Lim cánh báo sự nguy hiểm của mạng xã hội là khiến con người dễ tin vào những gì mình nhìn thấy.
“Chứng kiến những câu chuyện thành công trên mạng xã hội có thể kích thích tính cạnh tranh và gây ra cảm giác không đủ tốt, không xứng đáng”, ông nói.
Vị giáo sư nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chấp nhận sự đa dạng xã hội, tránh rơi vào vòng xoáy đố kỵ cực đoan dẫn đến tự hận chính mình. Ông Lim khẳng định tầm quan trọng của việc biết tự yêu bản thân.
“Không nên cảm thấy tự ti khi so sánh bản thân với những tiêu chuẩn cao mà xã hội đặt ra”, ông nói. “Không cần thiết phải sống theo kỳ vọng của người khác. Thay vào đó, hãy tập trung vào tầm nhìn của bản thân, tin rằng có những con đường khác dẫn tới thành công cá nhân”.
Ông nhấn mạnh: “Chúng ta chỉ nên so sánh mình với chính bản thân trong quá khứ”.
