Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và khủng hoảng năng lượng trở thành vấn đề toàn cầu, nhiều cộng đồng nông thôn ở Đức đang tiên phong giải pháp tự sản xuất và tiêu thụ điện. Không chỉ là hành động vì môi trường, các “làng năng lượng” còn là mô hình kinh tế cộng đồng, giúp người dân quê trở thành những nhà sản xuất và kinh doanh điện sạch độc lập.
Năng lượng sạch từ làng
Từ năm 1999, với mục tiêu trở thành cộng đồng bền vững, làng Wildpoldsried, vùng Bavaria, đông nam Đức, đã triển khai 11 tua-bin gió, hơn 2.000m2 tấm pin mặt trời, một loạt máy sản xuất khí sinh học, và nhà máy thủy điện mini. Theo Clean Energy Wire, ngôi làng 2.600 dân này sản xuất gấp 5 lần lượng điện họ tiêu thụ. Hơn 90% hộ dân ở đây tham gia các sáng kiến năng lượng, nhiều người là cổ đông của các nhà máy điện địa phương.
Theo The Guardian, nhờ điện gió, mặt trời, và khí sinh học, nơi đây thu về hơn 4 triệu euro mỗi năm từ việc bán điện. Lợi nhuận từ bán điện được dùng tái đầu tư cho cộng đồng như cải tạo cơ sở hạ tầng, trường học, trung tâm văn hóa. Đáng chú ý, người dân được phép góp vốn đầu tư và trở thành cổ đông của các dự án điện tái tạo. Những khoản lời từ bán điện được dùng tái đầu tư cho cộng đồng như cải tạo cơ sở hạ tầng, trường học, trung tâm văn hóa.
Wildpoldsried chỉ là một trong hơn 130 “làng năng lượng”ở Đức. Sự nổi lên của mô hình này đang tạo ra cuộc cách mạng làng quê, nơi người dân trở thành những nhà sản xuất năng lượng.
Tại bang Brandenburg, đông bắc Đức, làng Feldheim được biết đến là một trong những cộng đồng đầu tiên ở nước này tách khỏi lưới điện quốc gia để vận hành hệ thống năng lượng riêng. Vào năm 2010, với sự hỗ trợ kỹ thuật từ công ty Energiequelle GmbH, làng xây dựng mạng lưới điện độc lập bao gồm 47 tua-bin gió, một nhà máy sinh khối dùng chất thải từ trang trại heo và một hệ thống sưởi tập trung sử dụng nước nóng từ năng lượng tái tạo.
Điều đặc biệt là các hộ dân phải tham gia hợp tác xã năng lượng để trở thành một phần của mạng lưới này. Họ đầu tư hơn 3.000 euro mỗi hộ để xây dựng đường dây riêng. Đổi lại, họ được hưởng mức giá điện rẻ hơn, ổn định hơn và ít phụ thuộc vào biến động thị trường. Theo Deutsche Welle, chi phí điện sinh hoạt ở Feldheim thấp hơn khoảng 30% so với mức trung bình quốc gia.
Trong khi đó, thị trấn Wolfhagen, bang Hesse, phía tây trung tâm nước Đức, mô hình hợp tác giữa chính quyền và người dân tạo nên một ví dụ tiêu biểu cho mô hình dân chủ năng lượng. Chính quyền sở hữu 75% công ty năng lượng địa phương, trong khi 25% còn lại do một hiệp hội dân cư nắm giữ.
Kế hoạch triển khai bắt đầu với việc đầu tư vào trang trại điện gió, sau đó là lắp đặt hệ thống pin mặt trời và phát triển lưới điện thông minh. Một điểm độc đáo là Quỹ Tiết kiệm Năng lượng của thị trấn, nơi mọi khoản dư từ vận hành năng lượng tái tạo sẽ được chuyển vào để dùng cho các sáng kiến tiết kiệm năng lượng như đổi đèn LED, hỗ trợ hệ thống sưởi hiệu suất cao hoặc cải tiến xe buýt chạy điện.
Theo Euractiv, đây là một trong những mô hình đầu tiên có sự đồng thuận xã hội cao, vì cho phép người dân tham gia trực tiếp vào quá trình ra quyết định liên quan đến năng lượng, thay vì chỉ là người tiêu dùng thụ động. Việc chính quyền và người dân cùng sở hữu công ty năng lượng địa phương tạo ra một sự gắn kết và trách nhiệm chung trong việc phát triển năng lượng bền vững và minh bạch.
Nền tảng thành công
Một trong những yếu tố cốt lõi làm nên thành công của các làng năng lượng tại Đức chính là việc người dân được trực tiếp sở hữu và điều hành mô hình năng lượng này. Khác với các dự án công nghiệp truyền thống thường do doanh nghiệp lớn nắm giữ, ở đây chính cư dân là người góp vốn, tham gia ra quyết định và vận hành hệ thống.
Theo Liên đoàn Hợp tác xã Đức (DGRV), mô hình hợp tác xã năng lượng đã thu hút hàng chục nghìn thành viên, tạo ra không chỉ điện mà còn sự gắn kết xã hội sâu sắc.
Cùng với quyền sở hữu, hạ tầng kỹ thuật hiện đại cũng đóng vai trò quan trọng. Nhiều làng đã triển khai hệ thống lưới điện thông minh (Smart Grid) cho phép phân phối điện hiệu quả giữa các nguồn phát và nhu cầu tiêu thụ.
Thành công cũng không thể thiếu chính sách hỗ trợ ổn định từ chính phủ. Hai thập kỷ qua, các chương trình như Feed-in Tariff đảm bảo mức giá mua điện tái tạo cố định giúp người dân yên tâm đầu tư. Chính phủ Đức còn hỗ trợ về pháp lý, kỹ thuật và tài chính, những yếu tố sống còn trong giai đoạn khởi đầu của các dự án cộng đồng.
Một điểm đặc biệt khiến mô hình làng năng lượng nước này nổi bật là cách sử dụng lợi nhuận. Thay vì tập trung vào tư nhân hóa, phần lớn nguồn thu từ điện được tái đầu tư trở lại cộng đồng như nâng cấp trường học, cải tạo đường sá cho đến trợ giá thiết bị tiết kiệm năng lượng. Chính sự quay vòng này tạo nên động lực phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống ngay tại địa phương.
Con đường không bằng phẳng
Dù mang lại nhiều lợi ích, hành trình phát triển các làng năng lượng ở Đức không hề bằng phẳng. Trở ngại đầu tiên là chi phí đầu tư ban đầu rất cao. Việc xây dựng tua-bin gió, lắp đặt pin mặt trời, hay thiết lập hệ thống điện riêng đòi hỏi hàng triệu euro, con số lớn đối với các cộng đồng nông thôn, đặc biệt khi họ phải tự huy động vốn.
Thêm vào đó là rào cản hành chính và pháp lý. Việc xin giấy phép xây dựng tua-bin gió hoặc triển khai các dự án năng lượng tái tạo thường kéo dài do quy trình phức tạp và phải tham vấn cộng đồng nhiều vòng. Một số địa phương phản đối các công trình này vì lo ngại tiếng ồn, ảnh hưởng đến cảnh quan hay môi trường sống.
Không thể không kể đến thách thức về đồng thuận xã hội. Không phải ai cũng sẵn sàng tham gia hoặc đầu tư vào các dự án chung. Những ý kiến trái chiều trong cộng đồng đôi khi dẫn đến chia rẽ, làm chậm tiến độ hoặc cản trở dự án.
Ngoài ra, một số đảng tại các bang phản đối chính sách chuyển đổi năng lượng có thể làm gián đoạn các chương trình hỗ trợ, khiến cộng đồng mất niềm tin và do dự trong đầu tư dài hạn. Theo Euractiv, việc duy trì tính ổn định của chính sách là yếu tố then chốt để các làng năng lượng tiếp tục phát triển bền vững.
