Chưa bao giờ những trang giấy im lặng lại phải “cạnh tranh” quyết liệt đến thế với các nội dung số sặc sỡ, nhạc nền sôi động và thuật toán luôn biết cách giữ chân người xem.
Ngày nay, smartphone và máy tính bảng hiện diện trong hầu hết các gia đình. Chúng tiện dụng, dễ tiếp cận và trở thành phương tiện giải cứu của nhiều cha mẹ bận rộn. Thay vì đọc sách hay chơi cùng con, nhiều người chọn cách đưa thiết bị cho trẻ như một công cụ để giữ con ngồi yên.
Từ rất sớm, trẻ đã quen với việc tiêu thụ thông tin qua hình ảnh động, âm thanh và cảm giác “lướt nhanh” – điều mà sách không thể đem lại. Trẻ khó lòng kiên nhẫn với một câu chuyện cần đọc từng dòng, tưởng tượng khung cảnh, theo dõi cảm xúc nhân vật. Dần dần, việc đọc trở nên buồn tẻ, thiếu hấp dẫn so với những video ngắn vui nhộn, trò chơi điện tử gay cấn hay ứng dụng tương tác sinh động.
Một khảo sát năm 2023 của Scholastic (Mỹ) cho thấy: số trẻ đọc sách vì yêu thích đang giảm dần theo độ tuổi – từ 57% ở nhóm 6-8 tuổi xuống chỉ còn 25% ở nhóm 15-17 tuổi. Và điều đáng lo là xu hướng này ngày càng rõ rệt ở trẻ em các nước đang phát triển, nơi sự hiện diện của công nghệ nhanh hơn cả tốc độ thích nghi.
Vì sao cần khơi lại tình yêu đọc sách cho trẻ?
Đọc sách không chỉ là thói quen học thuật. Đó là nền tảng để hình thành tư duy sâu sắc, khả năng ngôn ngữ, trí tưởng tượng và cảm xúc. Một đứa trẻ đọc sách thường xuyên sẽ có vốn từ phong phú hơn, tập trung tốt hơn và biết đặt mình vào vị trí của người khác – những yếu tố quan trọng cho sự trưởng thành toàn diện.
Quan trọng hơn, sách giúp trẻ học cách chậm lại. Trong một thế giới mà mọi thứ đều diễn ra nhanh chóng, khả năng kiên nhẫn, tập trung và suy ngẫm là món quà vô giá mà việc đọc mang lại.
Vậy, làm sao để những trang sách có thể giành lại vị trí trong trái tim của trẻ?
- Cha mẹ hãy là người gieo mầm đầu tiên
Không ai có ảnh hưởng đến thói quen đọc của trẻ nhiều như cha mẹ. Nếu mỗi tối, cha mẹ cầm điện thoại, còn con được dặn “đi đọc sách đi”, thì thông điệp gửi đến con là: đọc sách là việc “phải làm”, không hề thú vị.
Ngược lại, khi trẻ thấy cha mẹ đọc sách, chia sẻ câu chuyện, bình luận nhân vật, đặt câu hỏi gợi mở – chúng sẽ dần hình thành cảm nhận tích cực với việc đọc. Hãy bắt đầu từ những điều giản dị: đọc truyện cổ tích cùng con trước khi ngủ, kể lại chuyện ngày xưa ông bà đã dạy, hoặc nhờ con “đọc hộ” những trang tranh ảnh sinh động.
- Chọn sách phù hợp với trẻ
Trẻ không đọc sách không có nghĩa là chúng không thích. Có thể đơn giản là chúng chưa gặp cuốn sách phù hợp. Thay vì ép trẻ đọc những cuốn “kinh điển” mà người lớn yêu thích, hãy để trẻ tự lựa chọn. Truyện tranh, sách tương tác, sách kỹ năng sống, truyện cười… đều có thể là cánh cửa đầu tiên để trẻ làm quen với việc đọc.
Nhiều trẻ từng nghiện game đã chuyển sang đọc truyện tranh lịch sử, manga khoa học hay sách phiêu lưu kỳ ảo – chỉ cần đúng chủ đề, đúng độ tuổi, đúng giai đoạn.
- Tạo không gian đọc sách thân thiện
Một góc đọc sách riêng tư – dù nhỏ – cũng có thể tạo nên sự khác biệt lớn. Không cần đến thư viện sang trọng, chỉ cần một kệ sách nhỏ, vài chiếc gối êm, đèn vàng ấm, hoặc một hộp đựng sách di động cạnh giường ngủ. Khi sách ở gần, trẻ sẽ dễ cầm lên và tò mò hơn.
Bạn cũng có thể đặt sách ở nhiều nơi trong nhà: phòng khách, bàn ăn, phòng ngủ. Và đừng quên thay đổi vị trí sách, luân phiên những cuốn mới để tạo cảm giác tươi mới mỗi tuần.
- Biến đọc sách thành hoạt động gia đình
Nếu cả nhà cùng đọc một cuốn sách, rồi trò chuyện về nhân vật yêu thích, kết thúc bất ngờ, hoặc bài học rút ra – trẻ sẽ cảm thấy việc đọc không hề cô đơn. Những trải nghiệm ấy tạo ra ký ức đẹp gắn với gia đình và sách, khiến trẻ muốn quay lại với sách nhiều hơn.
Hãy thử lập “Câu lạc bộ đọc sách tại gia”: mỗi tuần một cuốn truyện, cả nhà cùng chia sẻ cảm nhận vào tối Chủ nhật.
- Kết hợp công nghệ thông minh
Thay vì cấm đoán tuyệt đối, hãy hướng dẫn trẻ dùng công nghệ hỗ trợ việc đọc. Một số ứng dụng sách nói, ebook, truyện tranh tương tác, hay podcast kể chuyện có thể giúp trẻ cảm thấy việc “nghe đọc” và “xem đọc” cũng thú vị.
Quan trọng là cha mẹ cùng đồng hành: lựa chọn nội dung phù hợp, giới hạn thời gian hợp lý, và khuyến khích trẻ kể lại điều mình đã “nghe – đọc – xem”.
- Kiên nhẫn và nhẹ nhàng
Thói quen đọc không thể có được chỉ sau vài ngày. Có thể hôm nay trẻ lơ là, mai mốt lại quên, nhưng đừng vội từ bỏ. Hãy kiên nhẫn gieo từng hạt giống nhỏ: một trang sách mỗi tối, một buổi cùng nhau đi nhà sách, một lời khen khi trẻ kể lại một mẩu truyện yêu thích.
Dần dần, những hạt mầm ấy sẽ lớn lên. Một ngày nào đó, bạn sẽ thấy con cầm sách lên đọc – không vì ai nhắc, mà vì chính con muốn.
Trong thời đại mà thông tin có thể lướt qua chỉ trong 15 giây, việc trẻ chịu ngồi lại để đọc một cuốn sách là điều quý giá.
Nhưng để điều đó xảy ra, rất cần sự đồng hành, khích lệ và kiên nhẫn từ người lớn. Bởi mỗi cuốn sách không chỉ là tri thức, mà còn là một hành trang lặng lẽ giúp trẻ bước vào đời với tâm hồn sâu sắc và trái tim biết yêu thương.
