Bước ngoặt trong tư duy quản lý kinh tế của Đảng và Chính phủ
Theo đó, Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân (KTTN) nhấn mạnh “không hình sự hóa quan hệ kinh tế, dân sự” là sự thay đổi quan trọng trong tư duy quản lý kinh tế của Đảng và Chính phủ.
Điều này đã khẳng định đối với những hành vi vi phạm pháp luật liên quan đến kinh tế có thể ưu tiên giải quyết bằng các biện pháp dân sự hoặc hành chính, trừ khi có dấu hiệu của tội phạm nghiêm trọng.
Đồng thời, cũng thể hiện sự cân bằng giữa yêu cầu bảo vệ pháp luật và thúc đẩy môi trường kinh doanh lành mạnh, minh bạch, tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển bền vững…
Việc “không hình sự hóa quan hệ kinh tế, dân sự” sẽ xua tan tâm lý “sợ sai, không dám làm” của người dân và doanh nghiệp – ảnh: minh họa
Cụ thể, tại mục 2.3 Phần III Nghị định 68 nêu rõ:
“Tuân thủ nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự; giữa pháp nhân và cá nhân trong xử lý vi phạm:
– Sửa đổi các quy định về pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự để bảo đảm nguyên tắc khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép các doanh nghiệp, doanh nhân được chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại. Trường hợp thực tiễn áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự.
Trường hợp đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế trước và là căn cứ quan trọng để xem xét các biện pháp xử lý tiếp theo. Không hồi tố các quy định pháp luật để xử lý bất lợi cho doanh nghiệp. Đối với các vụ việc thiếu chứng cứ, chứng cứ không rõ ràng phải sớm có kết luận, tránh ảnh hưởng đến uy tín, hoạt động sản xuất kinh doanh bình thường của doanh nghiệp, doanh nhân. Bảo đảm nguyên tắc suy đoán vô tội trong quá trình điều tra, xét xử các vụ án.
– Bảo đảm việc niêm phong, kê biên tạm giữ, phong toả tài sản liên quan đến vụ việc, vụ án phải theo đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục, phạm vi, không xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức; bảo đảm giá trị niêm phong, kê biên, tạm giữ, phong toả tương ứng với dự kiến hậu quả thiệt hại trong vụ án.
– Phân biệt rõ tài sản hình thành hợp pháp với tài sản có được từ hành vi vi phạm pháp luật, tài sản khác liên quan đến vụ án; giữa tài sản, quyền, nghĩa vụ của doanh nghiệp của cá nhân những người quản lý trong doanh nghiệp. Cho phép sử dụng hợp lý các biện pháp cần thiết để bảo đảm giá trị tài sản liên quan đến vụ án, giảm thiểu tác động của điều tra đến hoạt động sản xuất – kinh doanh, sau khi có ý kiến thống nhất của các cơ quan tố tụng và không ảnh hưởng đến hoạt động điều tra”.
Được biết, nỗi lo “vô hình” của các doanh nghiệp, doanh nhân khi có thể bị hình sự hóa quan hệ kinh tế cũng một phần nào đó “vô tình” tạo ra những rào cản trong việc ra quyết định sản xuất, kinh doanh. Vì vậy, Nghị quyết 68 xuất hiện như một làn gió mới, xua tan tâm lý “sợ sai, không dám làm”, đặc biệt trong bối cảnh khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo đang được khuyến khích mạnh mẽ trong tình hình mới hiện nay.
Quan điểm “không hình sự quan hệ kinh tế” cũng góp phần hướng tới mục tiêu giúp cho các doanh nghiệp và khu vực KTTN tiến xa hơn trên thị trường quốc tế.
Bên cạnh đó, việc xác định rõ ràng ranh giới giữa vi phạm hành chính và vi phạm hình sự cũng giúp đảm bảo công lý được thực thi nhưng không làm tổn hại đến môi trường đầu tư.
Đồng thời tạo điều kiện cho doanh nghiệp phục hồi thay vì truy cứu hình sự ngay từ đầu, vì nếu doanh nghiệp chủ động khắc phục hậu quả, hoàn trả tài sản, sửa chữa sai phạm do vô ý hoặc nhầm lẫn sẽ được xem là đối tượng “được hỗ trợ phục hồi” thay vì “bị trừng phạt”, từ đó giúp họ sửa sai và tiếp tục đóng góp cho xã hội.
Như vậy, về cơ bản việc lần đầu tiên chi tiết hóa vấn đề này sẽ góp phần tạo môi trường kinh doanh minh bạch, bảo vệ quyền lợi của doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy phát triển KTTN như mục tiêu ban đầu và quan trọng mà Nghị quyết 68 đã đề ra.
Nghị quyết 68 cũng đặt ra yêu cầu các văn bản pháp luật liên quan đến tư pháp (hình sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự) phải được điều chỉnh phù hợp, từ đó sẽ giúp giảm thiểu tình trạng “nhầm lẫn” khi xử lý các vấn đề kinh tế bằng luật hình sự.
Bên cạnh đó, tư duy này không chỉ phản ánh sự thấu hiểu thực tiễn kinh tế – xã hội, mà còn lan tỏa thông điệp nhân văn sâu sắc: doanh nghiệp không phải là đối tượng để nghi ngờ và trừng phạt, mà là đối tác để đồng hành, hỗ trợ và phát triển.
Bước ngoặt trong việc đảm bảo nguyên tắc tạo điều kiện sửa sai thay vì trừng phạt.
Tại cuộc họp của Thường trực Chính phủ về xây dựng dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển kinh tế tư nhân ngày 7/5/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho biết, vấn đề “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” là bảo đảm nguyên tắc khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép các doanh nghiệp, doanh nhân được chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại.
Cũng theo Thủ tướng, trường hợp thực tiễn áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự.
“Trường hợp đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế trước và là căn cứ quan trọng để xem xét các biện pháp xử lý tiếp theo” – Thủ tướng nhấn mạnh.
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng nên ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế thay vì xử lý hình sự nếu vụ việc không quá nghiêm trọng – ảnh: Chinhphu.vn
Bên cạnh đó, theo ông Đỗ Đức Hồng Hà – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, việc Nghị quyết 68 nhấn mạnh nguyên tắc “phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự; giữa pháp nhân và cá nhân” thể hiện tư duy pháp quyền hiện đại, nhằm hạn chế tình trạng “hình sự hóa quan hệ kinh tế, dân sự”.
Đây là sự tiếp nối và cụ thể hóa các yêu cầu trong cải cách tư pháp, đảm bảo tính công minh, đúng người, đúng tội, không làm cản trở các hoạt động kinh tế bình thường.
“Chủ trương “ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước” thể hiện sự nhân văn, linh hoạt và có tính phòng ngừa cao, phù hợp với thực tiễn xử lý vi phạm trong môi trường kinh doanh. Điều này giúp doanh nghiệp, doanh nhân có cơ hội sửa sai, khắc phục hậu quả, tránh bị xử lý hình sự một cách vội vàng, đồng thời tạo môi trường pháp lý ổn định, hấp dẫn đầu tư” – ông Hà cho biết.
Trong khi đó, Giáo sư Hoàng Văn Cường – Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội lại nhấn mạnh, yêu cầu không hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự sẽ tạo niềm tin, giúp doanh nghiệp và doanh nhân yên tâm đầu tư, mạnh dạn dấn thân vào các cơ hội kinh doanh, từ đó đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
“Nếu động cơ của họ là tạo tiềm lực kinh tế, không vi phạm các quy định pháp luật hoặc đi ngược lại chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, thì cần ưu tiên giải quyết sai phạm bằng các công cụ kinh tế thay vì hình sự hóa”- Giáo sư Hoàng Văn Cường chia sẻ.
Cũng theo ông Cường, đây là cách lựa chọn xử lý tốt hơn, có lợi hơn cho Nhà nước, xã hội và doanh nghiệp.
“Việc hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự có thể gây ra thiệt hại “kép”, vừa khiến doanh nhân mất cơ hội sửa sai, vừa làm suy giảm động lực sáng tạo và đổi mới trong cộng đồng doanh nghiệp” – Ông Cường nhấn mạnh.
Còn theo đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp), việc “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” chính là một thông điệp rất rõ ràng của Đảng để đội ngũ doanh nghiệp, doanh nhân có thể vững tin vào con đường của họ đã chọn.
“Những vụ việc oan sai, hình sự hóa quan hệ hành chính, hình sự hóa quan hệ kinh tế đã làm mất lòng tin của người dân và doanh nghiệp vào kỷ cương phép nước, sự công bằng của pháp luật, gây ra oan sai và những thiệt hại lớn cho doanh nghiệp”– ông Hòa chia sẻ.
Trong khi đó, theo Luật sư Bùi Quang Nghiêm – Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh, trước đây đã có nhiều trường hợp doanh nghiệp, doanh nhân bị xử lý hình sự vì các hành vi kinh tế, nhưng sau đó lại được xác định là oan sai. Điều này không chỉ gây tổn thất lớn về uy tín, tài sản mà còn khiến môi trường kinh doanh trở nên bất ổn.
“Về cơ bản nỗi hoang mang, lo lắng của doanh nghiệp, doanh nhân sẽ được giải tỏa. Từ đó sẽ kích thích giới doanh nhân mạnh dạn bỏ vốn kinh doanh, mở rộng hoạt động hay thực hiện các hành vi kinh tế không bị pháp luật cấm” – Luật sư Bùi Quang Nghiêm nhấn mạnh.
Cùng với đó, Luật sư Nghiêm cũng cho rằng Nghị quyết 68 một lần nữa khẳng định về mặt chính sách của Đảng và Nhà nước và thật sự là bước tiến bộ lớn khi đề cập một vấn đề được xem là nhạy cảm trong quan hệ kinh tế, dân sự.
“Đây là liều thuốc tinh thần mạnh mẽ đối với các doanh nhân, thúc đẩy họ mạnh dạn và có niềm tin về việc Đảng và Chính phủ sẽ cải cách thể chế, xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch…” – Luật sư Nghiêm khẳng định.
Như vậy, với việc lãnh đạo Chính phủ cùng các chuyên gia kinh tế, chuyên gia pháp luật đã khẳng định việc “không hình sự hóa các quan hệ kinh tế” không phải là nương nhẹ cho doanh nghiệp tư nhân “làm sai”, mà thể hiện tư duy pháp quyền hiện đại, có lợi hơn cho Nhà nước, xã hội và doanh nghiệp nhằm tạo “động lực” cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh, đổi mới sáng tạo. Từ đó cũng tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tích cực đóng góp ngày càng sâu rộng hơn vào việc thực hiện mục tiêu phấn đấu đưa Việt Nam trở thành một quốc gia “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” dựa trên nền kinh tế phát triển hiện đại, bền vững…
