Não bộ là cơ quan phức tạp bậc nhất của con người, điều khiển mọi hoạt động sống, từ hơi thở, nhịp tim đến cảm xúc, trí nhớ và cả những suy nghĩ sâu xa nhất. Nhưng cũng chính vì sự tinh vi đó, não rất dễ bị tổn thương nếu không được chăm sóc đúng cách.
Theo một báo cáo từ Liên minh Người chăm sóc Gia đình (Family Caregiver Alliance), mỗi năm có khoảng 1,2 triệu người ở Mỹ được chẩn đoán mắc các rối loạn thần kinh.
Tại bất kỳ thời điểm nào, số người đang sống chung với các bệnh lý về não ở Mỹ dao động từ 13,3 đến 16,1 triệu người: một thống kê đáng để suy nghĩ.
Vậy, chúng ta có thể làm gì để giữ cho bộ não của mình khỏe mạnh hơn?
Tiến sĩ Marlen Z. Gonzalez – nhà tâm lý học và khoa học thần kinh (Cornell University) – đã đưa ra bốn hành động đơn giản nhưng hiệu quả, được chính các nghiên cứu khoa học xác nhận.
Bà gọi đó là “các quy tắc của bà ngoại”: Những lời khuyên giản dị mà nhiều người trong chúng ta từng nghe từ khi còn nhỏ. Nhưng giờ đây, khoa học thần kinh đã chứng minh đó không chỉ là lời nhắc đầy tình cảm, mà còn là sự thật được hậu thuẫn bởi hàng loạt bằng chứng.
Vận động đều đặn: Trái tim khỏe, não mới khỏe
“Não của bạn cần oxy,” Gonzalez nói. “Vì vậy, hãy vận động cơ thể.” Tập thể dục không chỉ tốt cho sức khỏe thể chất mà còn cực kỳ quan trọng đối với sức khỏe não bộ.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng việc duy trì hoạt động thể chất, dù là đi bộ nhanh, tập yoga, đạp xe hay bơi lội… đều giúp cải thiện trí nhớ, tăng khả năng tập trung, giảm nguy cơ trầm cảm và lo âu.
Đặc biệt, tập thể dục được chứng minh là có vai trò ngăn ngừa và làm chậm tiến triển của bệnh Parkinson, một dạng rối loạn thoái hóa thần kinh phổ biến.
Hoạt động thể chất thúc đẩy tuần hoàn máu, đưa oxy và dưỡng chất lên não nhiều hơn, đồng thời giúp não tạo ra các chất dẫn truyền thần kinh và hormone tích cực – như dopamine và serotonin – hỗ trợ tâm trạng và tư duy.
Ngủ đủ để não “tự sửa chữa”
Nhiều người thường xem nhẹ vai trò của giấc ngủ. Nhưng theo giáo sư Gina Poe (ĐH California, Los Angeles), giấc ngủ là yếu tố thiết yếu giúp não bộ củng cố trí nhớ, xử lý cảm xúc và loại bỏ các chất độc thần kinh tích tụ trong ngày.
Trong lúc bạn ngủ, não vẫn âm thầm “làm việc”: hệ thống glymphatic sẽ hoạt động như một đội dọn dẹp, loại bỏ các sản phẩm thải – trong đó có amyloid beta, một chất liên quan đến bệnh Alzheimer.
Thiếu ngủ thường xuyên không chỉ khiến trí nhớ suy giảm, dễ cáu gắt và mệt mỏi, mà còn làm tăng nguy cơ các bệnh lý tâm thần như trầm cảm, lo âu, rối loạn căng thẳng sau sang chấn hay thậm chí nghiện chất kích thích.
Vì thế, thay vì cố thức thêm vài giờ để làm việc hay lướt mạng xã hội, hãy ưu tiên giấc ngủ, đó chính là khoản đầu tư lâu dài cho sức khỏe tinh thần và nhận thức.
Gắn kết xã hội: Thuốc bổ cho não
“Ra ngoài chơi đi!” – Gonzalez khuyên. Nghe đơn giản, nhưng thực tế, sự kết nối xã hội là yếu tố có thể tạo nên khác biệt lớn trong sức khỏe não bộ.
Nhiều nghiên cứu đã chứng minh rằng những người có đời sống xã hội phong phú, dù là trò chuyện với bạn bè, tham gia sinh hoạt cộng đồng hay giữ liên hệ thường xuyên với người thân… có khả năng chống chịu tốt hơn trước căng thẳng, và có nguy cơ mắc các bệnh thoái hóa thần kinh thấp hơn.
Gonzalez cho rằng: “Sự hỗ trợ xã hội có tác động tương đương như việc bỏ thói quen hút hai bao thuốc mỗi ngày.” Các kết nối xã hội giúp não bộ linh hoạt hơn trong việc giải quyết vấn đề, điều hòa cảm xúc và thậm chí là giảm phản ứng tiêu cực với stress.
Ăn thực phẩm tươi
Chế độ ăn uống là một trong những yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ nhưng cũng thường bị bỏ qua.
Gonzalez cảnh báo về mối liên hệ giữa thực phẩm siêu chế biến và các vấn đề thần kinh. Mặc dù cơ chế vẫn đang được nghiên cứu, nhưng các nhà khoa học nghi ngờ rằng thực phẩm chế biến quá mức có thể làm rối loạn hệ thống trao đổi chất của não, ảnh hưởng đến hành vi ăn uống và điều hòa cảm xúc.
Một nghiên cứu lớn công bố năm 2023 cho thấy: người tiêu thụ nhiều thực phẩm siêu chế biến, như snack, đồ ăn liền, nước ngọt công nghiệp… có nguy cơ cao hơn mắc bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ.
Thay vào đó, hãy ưu tiên các thực phẩm tự nhiên, ít qua xử lý: rau củ quả, ngũ cốc nguyên cám, cá béo (giàu omega-3), các loại hạt, đậu và thịt nạc.
Tóm lại, để chăm sóc cho não bộ – cũng giống như chăm sóc cho một khu vườn quý giá – không cần những kỹ thuật phức tạp. Chỉ cần bạn duy trì thói quen: vận động, ngủ đủ, gắn kết và ăn uống lành mạnh, bạn đã đang xây nền cho một tâm trí khỏe mạnh, minh mẫn lâu dài.
Như tiến sĩ Gonzalez đã nói: “Bạn không cần trở thành nhà khoa học để chăm sóc não mình. Chỉ cần lắng nghe những lời khuyên giản dị, và làm theo mỗi ngày.”
Bạn đang xem bài viết Khoa học đã chứng minh 4 “quy tắc của bà ngoại” giúp não
