“Chè xanh thêm chút gừng cay
Cu Đơ Hà Tĩnh làm say lòng người.”
Câu ca dao khiến bao du khách xiêu lòng khi ghé thăm vùng đất miền Trung đầy nắng và gió Lào. Người ta bảo, nếu đã từng đặt chân tới đây mà chưa nếm một miếng kẹo cu đơ, chưa hớp một ngụm chè xanh nóng hổi, thì coi như chưa thật sự đến Hà Tĩnh.
Món quà quê bình dị ấy gây ấn tượng bởi sự hòa quyện đầy cuốn hút: vị ngọt đậm đà của mật mía, béo bùi của lạc rang, cái thơm cay đặc trưng của gừng, cùng độ dai giòn vừa vặn của bánh tráng.
Tất cả tạo nên một hương vị tưởng chừng đơn sơ mà ăn một lần là nhớ mãi.
Vì thế mà kẹo cu đơ trở thành món quà đặc trưng mà du khách luôn muốn mang về sau mỗi chuyến ghé thăm Hà Tĩnh, như mang theo một chút hồn quê mộc mạc.
Nguồn gốc cái tên “cu đơ” cũng rất thú vị.
Ngày xưa, ở một ngôi làng nhỏ thuộc huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, có một gia đình nghèo khổ nhưng hiền lành, chất phác. Nhà có hai cậu con trai tuấn tú. Một ngày nọ, người con cả rụt rè thưa với cha mẹ rằng mình muốn lấy vợ.
Hai ông bà vừa mừng vừa lo. Nhà nghèo, tiền đâu mà làm cỗ đãi khách?
Bí quá, sẵn nhà đang có mật mía, người cha đánh liều nấu mật mía sôi lên rồi trút lạc rang vào. Khi mẻ kẹo nguội, ông mang ra mời khách. Ai nấy ăn thử đều tấm tắc khen ngon.
Từ đó, ông tiếp tục nấu kẹo mật mía rồi gánh đi bán ở các làng bên.
Chẳng ngờ món ăn “lạ lùng” ấy lại được đón nhận, và dần lan rộng khắp vùng Hương Sơn.
Ban đầu, người ta gọi nó là “kẹo lạc”. Nhưng lâu dần, vì muốn ghi nhớ người có công “sáng chế” ra cách làm kẹo, họ gọi là “kẹo cu Hai”, theo tên thân mật của ông.
Cũng vào thời ấy, có đồn lính Pháp đóng ở gần đó. Lính thường ghé sang uống chè, ăn kẹo. Nghe dân làng gọi ông là “Cu Hai”, họ phiên âm thành “Deux” – nghĩa là số hai trong tiếng Pháp, đọc là “đơ”.
Vậy là cái tên “kẹo cu đơ” ngộ nghĩnh ấy ra đời, và từ đó lan truyền rồi sống mãi.
Chẳng rõ thực hư ra sao, nhưng chính câu chuyện được kể với nhiều phiên bản khác nhau ấy, dường như lại khiến kẹo cu đơ Hà Tĩnh thêm phần đậm đà và… hấp dẫn.
Dù ngày nay cu đơ đã có mặt ở nhiều nơi, nhưng kẹo cu đơ Hà Tĩnh vẫn giữ được trọn vẹn hương vị xưa – ngọt ngào, nồng nàn và đầy gợi nhớ.
Món kẹo mộc mạc, ngọt ngào ấy không chỉ là đặc sản, mà còn là ký ức tuổi thơ của biết bao người con Hà Tĩnh xa quê. Dù giản dị, cu đơ vẫn mang theo hương vị khiến ai đã nếm thử đều muốn nhớ, muốn tìm về.
Kẹo cu đơ được chế biến như thế nào?
Kẹo cu đơ đơn giản chỉ gồm bánh tráng nướng giòn hai mặt, nhân lạc rang phủ mật mía sánh vàng. Nhưng để làm nên miếng kẹo thơm bùi, ngọt thanh ấy lại là cả một quá trình đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ.
Mật phải là loại mật mía nguyên chất, vàng óng, đựng trong hũ sành để giữ trọn hương vị. Lạc rang phải đều hạt, không sâu, vỏ lụa không trầy. Bánh tráng không quá dày, có rắc thêm mè và gừng thái nhỏ.
Mật được đun sôi trong nồi nhôm dày, lửa phải đều, không quá to để tránh bén đáy, cũng không quá nhỏ khiến lạc không giòn.
Khi mật sôi, người ta cho lạc sống và gừng vào đảo đều tay, đến khi mùi thơm lan tỏa. Dùng đũa nhúng vào nồi kéo giọt mật thả vào nước lạnh, nếu mật kết tròn, không tan là đạt.
Lúc ấy, người ta nhanh tay múc hỗn hợp mật, lạc đổ lên bánh tráng, dàn đều rồi úp chiếc bánh còn lại lên. Chờ nguội hẳn, kẹo được gói kín để giữ độ giòn và thơm.
Chỉ chừng ấy nguyên liệu, chừng ấy thao tác, nhưng đằng sau là cả một nghệ thuật và sự tâm huyết – một phần hồn của người Hà Tĩnh gửi vào từng miếng kẹo cu đơ.
Muốn thưởng thức trọn vẹn hương vị cu đơ, nhất định phải có thêm chén chè xanh. Vị ngọt bùi, cay nhẹ của kẹo quyện cùng vị chát dịu của trà tạo nên một tổ hợp dân dã mà tinh tế, gợi nhớ không khí mộc mạc, ấm áp của những làng quê yên bình.
Năm 2021, kẹo cu đơ Hà Tĩnh được vinh danh trong Top 100 món ăn – quà tặng đặc sản Việt Nam do Hội Kỷ lục gia Việt Nam công bố.
Đó là niềm tự hào của những người con xứ Núi Hồng – Sông La, một minh chứng cho sức sống bền bỉ của một món quà quê chân chất, vươn xa từ những căn bếp nơi quê nhà.
