Theo Tiến sĩ Phạm Thị Thúy – Chuyên gia tâm lý, Giảng viên Học viện Chính trị Khu vực 2, đây là những bước tiến phù hợp với xã hội hiện đại, nơi con người được tự do lựa chọn và sống đúng với giá trị của mình.
Tuy nhiên, sự tự do ấy cũng đặt ra không ít thách thức, khi hôn nhân không còn được duy trì bằng nghĩa vụ, mà đòi hỏi sự thấu hiểu và đồng hành từ cả hai phía.
Thưa chị, nếu nhìn một cách tổng thể, hôn nhân ngày nay đang thay đổi như thế nào so với hôn nhân truyền thống? Có người cho rằng hôn nhân hiện đại đang rơi vào khủng hoảng, cũng có ý kiến cho rằng đó là bước tiến tất yếu của xã hội. Quan điểm của chị ra sao?
Tiến sĩ Phạm Thị Thúy: Hôn nhân những năm gần đây đã thay đổi rất nhiều, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ các biến động xã hội như đại dịch Covid-19, khủng hoảng kinh tế và đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của truyền thông và công nghệ số. Những điều này tác động đến mọi khía cạnh của đời sống, và dĩ nhiên không thể không ảnh hưởng đến hôn nhân.
Thứ nhất, người ta trở nên thận trọng hơn với chuyện kết hôn. Họ kết hôn muộn hơn, nhiều người trì hoãn việc lập gia đình. Điều này cho thấy họ coi trọng hạnh phúc trong hôn nhân hơn trước, không còn kết hôn vì áp lực từ gia đình, từ đồng nghiệp, bạn bè hay vì “đến tuổi”. Đây là một quan điểm hiện đại, đặc biệt phổ biến ở giới trẻ.
Điểm khác biệt thứ hai là hôn nhân ngày nay mang tính bình đẳng hơn rất nhiều. Điều này thể hiện rõ ở giới trẻ – nơi các bạn Gen Z.
Họ không còn muốn ai đó phải hy sinh quá nhiều trong mối quan hệ. Họ muốn cùng nhau phát triển. Nếu hôn nhân vẫn buộc phụ nữ phải gánh vác vai trò truyền thống, hy sinh sự nghiệp cá nhân, thì họ sẽ không chọn kết hôn. Đây là một biểu hiện rõ rệt của bình đẳng giới trong hôn nhân hiện đại.
Tôi cho rằng sự thay đổi này là tất yếu và tích cực, diễn ra song song với sự phát triển nhận thức xã hội và sự bùng nổ của công nghệ, của mạng xã hội.
Tuy nhiên, cũng cần nhìn nhận một thực tế rằng điều đó khiến hôn nhân dễ tan vỡ hơn – nhất là khi thiếu nền tảng gắn kết bền vững từ cả hai phía.
Khi người ta coi trọng sự phát triển cá nhân, họ sẵn sàng rời đi nếu hôn nhân không còn mang lại ý nghĩa hay cảm xúc. Và ngày nay, chuyện chia tay, ly thân hay ly hôn đã trở nên bình thường, không còn bị kỳ thị như trước.
Khi vai trò giới đang thay đổi và phụ nữ ngày càng tự chủ, liệu có phải chúng ta đang đánh mất một số giá trị từng giúp giữ gìn hôn nhân như sự chăm sóc, nhường nhịn hay hy sinh? Những phẩm chất đó còn cần thiết trong bối cảnh hôn nhân hiện đại không?
Tiến sĩ Phạm Thị Thúy: Quan điểm này cũng có phần đúng. Phụ nữ hiện đại không còn chấp nhận sự nhẫn nhịn hay hy sinh theo cách mà mẹ hay bà của họ từng làm. Đây cũng là một lý do khiến hôn nhân hiện đại dễ đổ vỡ hơn.
Mặt tích cực là điều đó thể hiện bình đẳng và tạo điều kiện để mỗi người phát triển cá nhân. Nhưng đồng thời, cũng là một thách thức – bởi hôn nhân ngày nay đặt cá nhân làm trung tâm nhiều hơn. Đó là bước tiến, nhưng cũng đòi hỏi sự tự nguyện và yêu thương lớn hơn. Khi con người có quyền tự do rời đi nếu không còn hạnh phúc, mối quan hệ ấy không thể duy trì bằng nghĩa vụ hay hy sinh một chiều.
Những giá trị truyền thống như nhường nhịn, chăm sóc hay hy sinh không phải là xấu, nhưng chúng chỉ có ý nghĩa nếu đến từ cả hai phía. Không thể bắt phụ nữ giữ gìn hôn nhân bằng cách mặc định rằng họ phải nhẫn nhịn. Nếu đàn ông cũng biết chăm sóc, yêu thương và nhường nhịn phụ nữ thì mọi chuyện lại khác.
Nói một cách công bằng, hôn nhân bền vững vẫn cần đến những phẩm chất ấy, nhưng với điều kiện chúng được trao đổi hai chiều. Có lúc em nhường anh, có lúc anh hy sinh vì em. Có lúc anh chăm sóc em, có lúc em chăm sóc anh. Khi cả hai cùng đồng hành, cùng vì nhau, thì những giá trị ấy không hề lỗi thời mà lại rất đáng trân trọng. Hôn nhân hiện đại cần chuyển từ “hy sinh” sang “đồng hành”.
Người trẻ ngày nay thường kỳ vọng hôn nhân không chỉ để ổn định mà còn giúp họ phát triển bản thân, trở thành phiên bản tốt hơn. Chị nhìn nhận xu hướng này thế nào? Đó là biểu hiện của sự tiến bộ hay là một dạng áp lực mới?
Tiến sĩ Phạm Thị Thúy: Tôi thấy điều này hoàn toàn đúng. Rất nhiều bạn trẻ tôi gặp trong phòng tham vấn không còn xem kết hôn là điều bắt buộc để “ổn định cuộc đời”. Họ không kết hôn nếu không thật sự muốn, nếu chưa gặp người phù hợp, hoặc đơn giản là chưa cảm thấy sẵn sàng.
Phụ nữ hiện đại có thể tự lập, có công việc, thu nhập, cuộc sống riêng. Họ không cần dựa vào ai để sống, cũng không muốn ràng buộc nếu điều đó khiến họ đánh mất bản thân. Đây là điểm mạnh và là một xu hướng rất đáng khích lệ trong xã hội hiện đại.
Tuy nhiên, điều đó cũng tạo áp lực cho một số người, đặc biệt là những người đàn ông vẫn quen với mô hình hôn nhân truyền thống, và có tính “gia trưởng”. Nếu không kịp thay đổi, họ sẽ cảm thấy thua kém trước những người phụ nữ độc lập, tự chủ.
Hôn nhân cũng giống như sân khấu, nơi cả hai cùng làm đạo diễn và diễn viên. Hạnh phúc hay không là do cả hai tạo nên. Không ai có thể giữ lửa hôn nhân một mình.
Ngày xưa, lấy chồng, lấy vợ là “xong”, nhiều người ngừng nỗ lực, không còn phát triển bản thân nữa. Nhưng bây giờ, hôn nhân là một quá trình trưởng thành. Giống như cái cây: nếu không cùng nhau tưới tắm, chăm bón thì khó mà có trái ngọt.
Quan điểm đề cao hạnh phúc cá nhân cũng như phát triển bản thân trong hôn nhân rất hay, nhưng vấn đề là phát triển bản thân, đề cao hạnh phúc cá nhân như thế nào? Làm sao để sự phát triển đó không mâu thuẫn với sự hòa hợp trong đời sống vợ chồng?
Tiến sĩ Phạm Thị Thúy: Chính xác. Quan điểm phát triển bản thân trong hôn nhân nói chung là rất đúng nhưng thực tế lại vô cùng thách thức. Vấn đề nằm ở cách người trẻ hiểu và áp dụng nó như thế nào.
Tôi đã gặp nhiều cặp đôi ly hôn vì những xung đột rất nhỏ, chỉ vì cái tôi quá lớn, ai cũng muốn mình đúng, không ai chịu nhường nhịn.
Họ cho rằng giữ vững quan điểm cá nhân, theo đuổi sở thích riêng là phát triển bản thân, nhưng lại quên mất rằng trong hôn nhân, nếu chỉ sống cho riêng mình mà bỏ mặc người còn lại, thì đó không còn là phát triển, mà là đang hủy hoại chính bản thân và cuộc hôn nhân ấy.
Muốn hạnh phúc trong hôn nhân phải biết một bên tiến, một bên lùi, tức là phải biết vì nhau.
Khi hai người không đủ tình yêu, không đủ tôn trọng để cùng giữ gìn mối quan hệ, thì đổ vỡ là điều khó tránh khỏi. Và điều đó không phải lỗi của hôn nhân, mà là lỗi từ cái tôi cá nhân quá lớn.
Và khi cái tôi càng lớn, thì sự yêu thương và tôn trọng càng nhỏ.
