Sáng ngày 25/6, Liên hiệp Hội Việt Nam đã phối hợp với Liên hiệp Hội tỉnh Hòa Bình tổ chức Hội thảo “Tiềm năng và cơ hội của công nghệ chiết suất các hoạt chất thiên nhiên từ cây trồng, cây tự nhiên tạo nguyên liệu cho ngành sản xuất dược phẩm, thực phẩm, mỹ phẩm”.
Chủ trì Hội thảo có: PGS.TS Phạm Quang Thao, Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam; KS Bùi Văn Thắng – Chủ tịch LHH Hòa Bình; ThS. Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban Phổ biến kiến thức, Liên hiệp Hội Việt Nam.
Hội thảo còn có sự góp mặt của các chuyên gia, kỹ sư, nhà nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực nông nghiệp, dược liệu và công nghệ sinh học và cùng nhau trao đổi, thảo luận sôi nổi.
Thông qua hội thảo, các đại biểu đã cùng nhìn nhận rõ hơn về giá trị của nguồn tài nguyên bản địa, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp ứng dụng công nghệ hiện đại nhằm nâng cao hiệu quả khai thác và phát triển sản phẩm từ dược liệu một cách bền vững.
Thực trạng trồng và chế biến cây thuốc nam trên địa bàn tỉnh Hoà Bình
Những năm qua, tỉnh Hòa Bình đã chú trọng phát triển cây thuốc nam nhờ lợi thế địa lý và nguồn tài nguyên dược liệu phong phú. Tuy nhiên, thực trạng trồng và chế biến cây thuốc nam trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế. Diện tích trồng còn phân tán, manh mún, mới chỉ đạt khoảng 2.350 ha, trong đó phần lớn nằm ngoài đất rừng; diện tích trồng dưới tán rừng – nơi có điều kiện tự nhiên phù hợp nhất – chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ. Việc chế biến dược liệu chủ yếu dừng ở mức sơ chế, chưa có xưởng đông dược đạt chuẩn GMP, sản phẩm vẫn đơn giản, giá trị kinh tế chưa cao.
Hiện toàn tỉnh có 13 cơ sở, doanh nghiệp thu mua, chế biến dược liệu với sản lượng chế biến chỉ khoảng 30%, phần còn lại vẫn tiêu thụ thô hoặc sử dụng trong các bài thuốc dân gian.
Dù vậy, điểm sáng nổi bật là một số sản phẩm từ cây thuốc nam đã được công nhận OCOP 3-4 sao như trà túi lọc cà gai leo, xạ đen, thìa canh, tinh dầu sả, cao lá khôi… Đặc biệt, các đơn vị như HTX Tuyết Nhi (Cao Dương), Công ty CP y dược học cổ truyền Hòa Bình hay HTX Linh Sơn Dược đã bước đầu xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm từ bài thuốc gia truyền. Tuy nhiên, con số này còn ít, chuỗi giá trị chưa bền vững và vẫn thiếu liên kết chặt chẽ giữa vùng trồng – chế biến – tiêu thụ.
Dù còn gặp nhiều khó khăn về vốn, công nghệ và nhân lực, tỉnh Hòa Bình vẫn khẳng định vị thế là một trong những địa phương đi đầu trong phát triển cây dược liệu và chế biến nguyên liệu từ thảo dược thiên nhiên.
Hòa Bình định hình thương hiệu từ thảo dược bản địa
Những năm qua, nhiều mô hình hiệu quả đã được hình thành, tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Bản Dao (xã Thống Nhất) với sản phẩm tinh dầu sả chanh đạt danh hiệu OCOP và sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. Từ một loại cây trồng truyền thống bị ép giá, sả chanh đã được nâng tầm giá trị nhờ công nghệ chưng cất hiện đại và tư duy sản xuất theo chuỗi.
Bên cạnh đó, đông trùng hạ thảo – một dược liệu quý – cũng đang được nuôi trồng thành công tại thành phố Hòa Bình. Cơ sở QPGold không chỉ sản xuất các sản phẩm đạt OCOP mà còn đang hướng đến công nghệ chiết xuất các hoạt chất sinh học như Cordycepin, Adenosine để phục vụ ngành dược phẩm và mỹ phẩm.
Đặc biệt, củ Bình vôi – một cây thuốc bản địa giàu tiềm năng – đã được nghiên cứu, trồng thử nghiệm tại huyện Đà Bắc. Các hoạt chất Alcaloid như Rotundin và Tetrandrine trong giống Bình vôi Hoà Bình đã được các nhà khoa học đánh giá cao, mở ra triển vọng sản xuất nguyên liệu an thần, giảm đau và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý.
Những kết quả này cho thấy, với sự vào cuộc của doanh nghiệp, nhà khoa học và chính quyền địa phương, Hòa Bình đang dần hiện thực hóa mục tiêu phát triển ngành công nghiệp dược liệu theo hướng hiện đại, bền vững và có giá trị gia tăng cao.
Không chỉ nổi bật với các mô hình trồng và chế biến cây dược liệu như sả chanh, đông trùng hạ thảo hay củ bình vôi, Hòa Bình còn sở hữu một “kho báu xanh” tiềm ẩn – đó là trên 141.000 ha rừng tự nhiên với hệ sinh thái đa dạng, giàu dược liệu quý. Theo đánh giá từ Chi cục Lâm nghiệp – Kiểm lâm, nhiều loài cây thuốc có giá trị cao như xạ đen, giảo cổ lam, cát sâm, cà gai leo, linh chi… hoàn toàn có thể phát triển thành vùng nguyên liệu tập trung dưới tán rừng. Đây là lợi thế độc đáo để Hòa Bình vừa khai thác dược liệu, vừa bảo tồn đa dạng sinh học.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động thu hái vẫn mang tính tự phát, chế biến chủ yếu dừng ở mức sơ chế, sản phẩm khó vươn xa thị trường. Để khắc phục, ngành lâm nghiệp tỉnh đã triển khai các chương trình điều tra, quy hoạch giống cây phù hợp, đẩy mạnh chuyển giao kỹ thuật và kêu gọi doanh nghiệp đầu tư chuỗi giá trị. Nếu tận dụng tốt, Hòa Bình hoàn toàn có thể trở thành “thủ phủ dược liệu dưới tán rừng” – nơi kinh tế xanh phát triển hài hòa với thiên nhiên, mang lại lợi ích bền vững cho cộng đồng.
Phát triển cây dược liệu gắn với công nghiệp chiết xuất và chế biến sâu
Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng dược liệu trong y học, thực phẩm chức năng và mỹ phẩm ngày càng gia tăng, tỉnh Hòa Bình đang từng bước định hình chiến lược phát triển cây dược liệu gắn với công nghiệp chiết xuất và chế biến sâu. Về định hướng, tỉnh đặt mục tiêu phát triển vùng trồng dược liệu tập trung lên 15.000 ha vào năm 2030, trong đó có ít nhất 10.000 ha dưới tán rừng. Hệ thống vườn ươm giống, mã số vùng trồng, tiêu chuẩn GACP và truy xuất nguồn gốc sẽ được thiết lập để đảm bảo chất lượng đầu vào cho ngành chế biến.
Bên cạnh việc quy hoạch giống cây phù hợp, tỉnh chú trọng vào xây dựng chuỗi giá trị khép kín từ trồng trọt, thu hái, sơ chế đến tiêu thụ. Đặc biệt, cần đẩy mạnh chuyển giao khoa học công nghệ, hỗ trợ các mô hình chế biến tại chỗ.
Vũ Thị Lệ Thủy – Giám đốc Hợp tác xã 3T Nông sản Cao Phong (3T Farm) chia sẻ: “Đầu tư vào công nghệ chiết xuất tinh dầu, pectin hay hoạt chất sinh học từ phụ phẩm nông nghiệp như cam, chanh là hướng đi đầy tiềm năng. Tuy nhiên, để hiện thực hóa, rất cần sự hỗ trợ về vốn, thiết bị và đào tạo kỹ thuật”
Giải pháp then chốt là xây dựng trung tâm chiết xuất quy mô nhỏ – mô hình bán công bán tư – đặt tại vùng nguyên liệu; kèm theo đó là hệ sinh thái gồm thư viện số hóa hoạt chất, quỹ tín dụng công nghệ và chuỗi liên kết sản xuất – nghiên cứu – thị trường. Đây là cách để Hòa Bình không chỉ trồng cây dược liệu, mà còn làm chủ công nghệ và nâng tầm giá trị thảo dược bản địa”.
Hội thảo khép lại với nhiều tham luận thiết thực, đa chiều, phản ánh rõ hiện trạng, tiềm năng và thách thức trong phát triển ngành dược liệu tại địa phương. Từ những mô hình trồng cây thuốc bản địa hiệu quả, đến các đề xuất về ứng dụng công nghệ chiết xuất, liên kết vùng nguyên liệu – chế biến – tiêu thụ, các ý kiến đã cho thấy một hướng đi rõ ràng, khả thi cho Hòa Bình trong việc xây dựng chuỗi giá trị dược liệu bền vững.
Đặc biệt, việc gắn sản xuất với khoa học công nghệ, chú trọng khâu chiết xuất sâu, truy xuất nguồn gốc và phát triển thương hiệu được xem là những “mắt xích” quan trọng giúp cây dược liệu Hòa Bình không chỉ đứng vững trong nước mà còn có cơ hội vươn ra thị trường quốc tế.
Với sự đồng hành của các cấp, ngành, doanh nghiệp, nhà khoa học và người dân, tin rằng ngành dược liệu tỉnh nhà sẽ ngày càng phát triển, trở thành lĩnh vực kinh tế xanh, đặc thù và mang đậm bản sắc của Hòa Bình.
