Hà Tĩnh có món kẹo cu đơ – đặc sản khiến bao du khách thập phương nếm một lần là nhớ mãi. Không chỉ gợi nhớ tuổi thơ của nhiều thế hệ, cu đơ còn là một thương hiệu truyền thống lâu đời, được gìn giữ qua bao thăng trầm bởi những con người yêu nghề, tận tụy và không ngừng sáng tạo.
Nguồn gốc của tên gọi “kẹo cu đơ” cũng khá thú vị. Người địa phương kể lại, món kẹo này được “sáng chế” bởi ông Hai – một người dân huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh. Ông là người đầu tiên nghĩ ra cách nấu mật mía với lạc rang để làm món kẹo đãi khách trong đám cưới.
Hương vị ngọt đậm đà, lạ miệng nhanh chóng chinh phục người thưởng thức. Ban đầu, dân làng gọi là “kẹo Cu Hai” – theo tên thân mật của ông Hai. Về sau, lính Pháp đóng quân gần đó phiên âm thành “cu đơ” (trong đó “đơ” là cách phát âm tiếng Pháp của số hai – deux).
Từ đó, cái tên “kẹo cu đơ” ra đời và trở thành tên gọi ngộ nghĩnh, thân quen của món đặc sản Hà Tĩnh.
Từ một món quà quê mộc mạc, cu đơ lan rộng khắp miền Trung, và ở mảnh đất Đại Nài (TP Hà Tĩnh), nó đã bén duyên với gia đình ông bà Thư – Viện, góp phần tạo nên một trong những thương hiệu cu đơ đặc sắc và lâu đời nhất xứ Hà Tĩnh.
Từ những tấm kẹo lạc bán dạo đầu tiên, thương hiệu Cu đơ Thư Viện dần hình thành, rồi nổi tiếng khắp vùng. Đến nay, đây vẫn là cái tên được nhắc đến đầu tiên khi người ta muốn tìm mua cu đơ chuẩn vị truyền thống Hà Tĩnh.
Hiện nay, cơ sở được đặt tên là “Cu đơ Thư Viện gốc” – theo bà Đặng Thị Thanh (con gái ông bà Thư – Viện), đây là cách để phân biệt với những cơ sở sản xuất cu đơ “sinh sau đẻ muộn”, thậm chí có nơi còn làm giả thương hiệu Cu đơ Thư Viện.
Kẹo cu-đơ ở đây nổi bật bởi vị ngọt thanh của mật mía, độ dẻo của mạch nha, độ béo bùi của lạc, cay nồng của gừng tươi và đặc biệt là lớp bánh đa giòn tan. Tất cả hòa quyện tạo nên một miếng kẹo vừa ngọt vừa thơm, không quá gắt, không dính răng – một trải nghiệm mà ai đã thử rồi sẽ nhớ mãi.
Điều đặc biệt hơn là mọi công đoạn vẫn được thực hiện thủ công, nấu bằng củi truyền thống, đòi hỏi người làm phải canh lửa khéo léo, đảo tay đều và cảm nhận từng thay đổi của mẻ kẹo bằng cảm quan.
Nguyên liệu cũng được chọn lọc kỹ lưỡng: hai xã liền kề trồng mía nhưng chất lượng mật đã khác nhau; mật quá đặc hay quá loãng, lạc chưa đủ thơm hay gừng chưa đủ độ già… đều có thể làm hỏng vị kẹo. Chỉ cần sai một chút tỷ lệ hay nhiệt độ, mẻ kẹo coi như bỏ.
Ngày nay, nguyên liệu được đưa đến tận nơi, nhưng trước khi nấu đều phải thử. Nếu không đạt chất lượng, gia đình sẵn sàng hủy cả mẻ kẹo. Đó là cách họ giữ trọn chất lượng và uy tín suốt hơn 50 năm.
“Khi nào tư tưởng tôi muốn nghỉ thì mới nghỉ được”
Ở tuổi ngoài 60, bà Đặng Thị Thanh vẫn miệt mài với công việc phụ trách sản xuất, kinh doanh buôn bán thương hiệu kẹo Cu đơ Thư Viện. Dù hai con của bà không có ai theo nghề, nhưng riêng bản thân bà vẫn nặng lòng với những mẻ cu đơ đầy mê hoặc và chưa từng nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi.
“Làm kẹo giờ đã là đam mê. Hai vợ chồng có lương hưu rồi, nhưng không nghỉ được. Chúng tôi làm không phải vì tiền. Khi nào tư tưởng tôi muốn nghỉ thì tôi mới nghỉ”, bà Thanh chia sẻ.
Chính niềm đam mê ấy, cùng tình yêu bền bỉ với nghề truyền thống quê hương, đã giúp thương hiệu cu đơ của bà Thanh không chỉ sống sót qua thời bao cấp đầy gian nan, mà còn vươn lên thành địa chỉ đáng tin cậy, không thể bỏ qua của du khách khi đến Hà Tĩnh.
Ngày nay, cả vùng Thạch Bình – Cầu Phủ đã trở thành “làng cu-đơ” với hàng chục cơ sở sản xuất, nhiều sản phẩm đạt chuẩn OCOP, có mặt tại các siêu thị và trung tâm trưng bày trong và ngoài tỉnh.
Nhưng giữa muôn vàn thương hiệu, Cu đơ Thư Viện gốc của bà Thanh, có tuổi đời hơn 50 năm, vẫn là một cái tên vững vàng. Không chỉ bởi hương vị đặc trưng, mà còn bởi câu chuyện của những con người bền bỉ giữ lửa nghề bằng sự gắn bó và biết ơn với đặc sản truyền thống của quê hương.
Bà Đặng Thị Thanh cũng là nhân vật xuất hiện trong tập 13 của chương trình “Về quê làm giàu”, nơi bà chia sẻ hành trình gìn giữ thương hiệu Cu đơ Thư Viện gốc suốt hơn nửa thế kỷ qua.
