Đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ là động lực trung tâm được xác lập trong Nghị quyết 57-NQ/TW. Nhưng để thực hiện cần gì ngoài chính sách?
Việt Nam xác định đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ là động lực trung tâm cho tăng trưởng theo Nghị quyết 57-NQ/TW. Nhưng để đi từ nghị quyết đến hành động, cần nhìn rõ thể chế, hệ sinh thái và những lực cản vẫn tồn tại trong từng mắt xích của quá trình thực thi.
Từ cuối năm 2024, khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57, văn bản được đánh giá là “có giọng điệu cấp tiến nhất từ trước đến nay” trong chính sách khoa học, Việt Nam không chỉ tái khẳng định vị trí chiến lược của khoa học công nghệ, mà còn xác lập dữ liệu, hạ tầng số, nguồn nhân lực và doanh nghiệp như những mắt xích then chốt trong tiến trình chuyển đổi.
Mục tiêu đến năm 2030 là có ít nhất 5 doanh nghiệp công nghệ số tầm khu vực, chi ít nhất 2% GDP cho R&D; đến 2045, kinh tế số cần đạt tối thiểu 50% GDP và Việt Nam phải nằm trong nhóm 30 quốc gia dẫn đầu về đổi mới sáng tạo.
Tuy nhiên, nghị quyết dù đầy khát vọng vẫn là bước khởi đầu. Bài viết này mong muốn giải mã nội dung chính sách bên trong nghị quyết trong tương quan với thực trạng Việt Nam năm 2025, từ góc nhìn chuyên gia, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và cộng đồng triển khai đổi mới sáng tạo.
Đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ từ công cụ bổ trợ đến động lực chính
Nghị quyết 57 không chỉ đưa khoa học công nghệ trở lại trung tâm chiến lược, mà hướng đến xây dựng một hệ sinh thái tích hợp giữa dữ liệu, chuyển đổi số, nền kinh tế số và mô hình chính sách thử nghiệm như sandbox. Đây là bước tiến đột phá so với các nghị quyết trước, vốn thường nhìn khoa học công nghệ đơn thuần là công cụ hỗ trợ.
Mô hình tư duy mới này được thể hiện rõ khi nghị quyết lồng ghép mục tiêu xây dựng 40-50 tổ chức khoa học được xếp hạng quốc tế, phủ sóng 5G toàn quốc và thúc đẩy ít nhất 5 doanh nghiệp công nghệ số tầm khu vực vào năm 2030. Mục tiêu 2045 thậm chí tham vọng hơn khi đặt mục tiêu 10 doanh nghiệp công nghệ quốc tế và đưa kinh tế số lên 50% GDP.
So sánh với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan (kinh tế số chiếm 20% GDP năm 2023), Indonesia (18%) hay Singapore (50%), Việt Nam xác định rõ tư thế đuổi theo và hội nhập nhanh. Không chỉ nhắm mục tiêu bằng chỉ số, nghị quyết còn hướng đến xây dựng hệ thống chính sách mang tính xuyên suốt, vốn vẫn còn mang tính rời rạc trong nhiều cấu phần trước đây.
Thể chế chưa theo kịp nhu cầu đổi mới sáng tạo
Một trong những điểm nghẽn lớn nhất hiện nay chính là thể chế. Dẫu nghị quyết xác định “thể chế là điều kiện tiên quyết cần đi trước một bước”, nhưng trên thực tế, đến giữa 2025 hầu hết các văn bản như Luật Dữ liệu cá nhân, Luật Kinh doanh dữ liệu, Luật chuyển giao công nghệ còn đang trong giai đoạn xây dựng hoặc chậm do vướng quy trình hành chính. Sandbox chính sách dù đã được triển khai trong fintech, nhưng chưa vượt ra ngoài lĩnh vực này.
Ông Phạm Hồng Quất – Cục trưởng Cục Phát triển Thị trường & Doanh nghiệp KH&CN, nêu tại Hội thảo “Hoàn thiện hệ thống pháp luật thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ và chuyển đổi số quốc gia” do Bộ Tư pháp tổ chức tại Hà Nội ngày 12/6/2025: “Việc tổ chức triển khai các hoạt động hỗ trợ đổi mới sáng tạo cần xuất phát từ chính nhu cầu của doanh nghiệp và địa phương, tránh tình trạng phong trào hoặc hành chính hóa”.
Tại Ngày hội Khởi nghiệp Đổi mới Sáng tạo thành phố Đà Nẵng – SURF 2024, diễn ra vào tháng 8/2024, ông Quất tiếp tục nhấn mạnh: “Đà Nẵng nên mạnh dạn thí điểm và hỗ trợ các mô hình sandbox trong phạm vi quản lý”. Chính quyền địa phương này được xem là đơn vị tiên phong về sandbox đa ngành, dự kiến triển khai có thể vào năm 2026 thông qua mô hình “Innovation Hub”.
Tại TP.HCM tháng 4/2025, ông Quất còn tiết lộ Bộ KH&CN dự kiến sửa đổi Luật KH&CN và Luật Chuyển giao công nghệ vào năm 2026, nhằm tháo gỡ vướng về giấy phép, tài sản trí tuệ và quyền tự chủ cho viện, doanh nghiệp nghiên cứu.
Người làm chính sách cần theo dõi tiến trình sửa luật này, bởi nó đóng vai trò tiên phong quyết định việc “cởi trói” thể chế và khuyến khích đổi mới sáng tạo đi từ tuyên ngôn đến tương tác trực tiếp với doanh nghiệp.
Chuyển dữ liệu thành năng suất: Con đường dài từ nguồn lực thô đến giá trị sản xuất
Dữ liệu trong Nghị quyết 57 được xác định là tư liệu sản xuất, nhưng việc hình thành cơ sở dữ liệu liên ngành vẫn còn rất thiếu tính đồng bộ. Các cơ sở dữ liệu như hộ dân cư, bảo hiểm y tế, hồ sơ học sinh vẫn chưa liên thông trong cùng một hệ thống.
Tại Ngày hội Trí tuệ nhân tạo Việt Nam (AI4VN) tổ chức tháng 11/2024 ở Hà Nội, GS. Vũ Hà Văn – Giám đốc khoa học Viện VinBigData, nhấn mạnh: “Dữ liệu tốt phải đủ lớn, được gắn nhãn, có tính đại diện, tiếp cận được, đáng tin cậy và sạch… Dữ liệu AI cần được làm sạch, lưu trữ, chia sẻ và trao đổi”. Ông cũng cho rằng “dữ liệu AI cần được chia sẻ thay vì nghiên cứu rồi cất giữ”.
Điều này cho thấy khái niệm “dữ liệu mở” không chỉ đơn thuần là công nghệ, mà là chính sách bắt buộc để tạo ra tài nguyên sản xuất. Tuy nhiên, đến giữa 2025, chưa có quy định rõ về quyền truy cập dữ liệu giữa các bộ ngành, dẫn đến thực trạng các startup AI không thể truy cập nguồn dữ liệu đủ lớn để huấn luyện mô hình.
Ví dụ, startup MedAI ở Đà Nẵng dù có công nghệ xử lý hình ảnh y tế nhưng vẫn phụ thuộc nguồn dữ liệu hình ảnh của bệnh viện nhà nước. Sang năm 2024, doanh nghiệp này đã truy cập được 30.000 hình ảnh chụp X‑quang, nhưng chưa thể mở rộng do rào cản pháp lý về chia sẻ dữ liệu bệnh nhân.
Theo báo cáo của Bộ Y tế năm 2024, chỉ 10 tỉnh trong số 63 có liên thông dữ liệu y tế với bảo hiểm xã hội. Chỉ số sẵn sàng dữ liệu (Open Data Readiness Index) của Việt Nam cũng xếp thứ 50/100 nước xét năm 2023, còn thấp so với mục tiêu trở thành nhóm 30 nước hàng đầu vào 2045.
Hệ sinh thái khởi nghiệp: Từ tinh thần đến thực tế cần nền móng chính sách
Nghị quyết 57 khẳng định doanh nghiệp nhỏ, khởi nghiệp sáng tạo là lực lượng trung tâm. Trên thực tế, startup Việt đang thiếu động lực từ quỹ đầu tư, luật khởi nghiệp còn rời rạc, chưa có mô hình bảo hiểm rủi ro.
Tại Diễn đàn Khởi nghiệp Quốc gia 2023 diễn ra ở Hà Nội, TS. Vũ Tiến Lộc – Chủ tịch VCCI, đánh giá: “Chúng ta chưa có hệ sinh thái hoàn chỉnh làm bệ đỡ cho khởi nghiệp sáng tạo… cơ sở hạ tầng của nền kinh tế số còn hạn chế”. Ông nhấn mạnh: “Phải chuyển tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp… biến mỗi người nông dân thành một nhà khởi nghiệp”.
Sau đó, đầu năm 2025 trên Diễn đàn Doanh nghiệp, ông tiếp tục kêu gọi: “Cần thiết lập một quỹ đầu tư rủi ro công để nhà nước cùng chịu rủi ro với các ý tưởng khởi nghiệp đột phá, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ sâu”. Đây là đề xuất thể chế rõ ràng để đảm bảo tinh thần nghị quyết về hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới.
Ở Tây Nguyên, cộng đồng startup địa phương đã thành lập “Quỹ khởi nghiệp xã hội Đắk Lắk” vào tháng 6/2024, với 1 tỷ đồng từ các cá nhân địa phương. Tuy nhiên, việc trụ lại thị trường nhưng không thể sinh lợi cho thấy nhu cầu cần có cơ chế hỗ trợ từ trung ương, chẳng hạn như một quỹ rủi ro công, để bảo vệ những quyết định dấn thân đổi mới.
Đại học và tam giác đổi mới sáng tạo: Cần hành lang tự chủ và liên kết chiến lược
Trường đại học là nhân tố trung tâm trong tam giác đổi mới gồm Nhà nước – Nhà khoa học – Doanh nghiệp. Nhưng cơ chế hiện nay vẫn kiểm soát chặt về ngân sách, tự chủ còn yếu.
Tại Hội nghị ĐHQG Hà Nội tháng 10/2024, GS. Nguyễn Đình Đức phát biểu: “Luật đại học phải thay đổi, vì các trường cần có tâm thế mới, tự chủ để đào tạo nhân lực đáp ứng thời đại mới”. Đồng thời ông chỉ rõ rào cản trong việc liên kết giữa các bên: “Tam giác Nhà nước – Nhà khoa học – Doanh nghiệp hiện nay chưa có cơ chế tài chính chung, dẫn đến liên kết lỏng lẻo và thiếu chiến lược dài hạn”.
Mới đây, Tập đoàn Công nghiệp – Năng lượng Quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) đã ký hợp tác với một trường đại học tại Hải Phòng để thành lập Trung tâm Nghiên cứu và Thử nghiệm Công nghệ cao về thủy điện, theo cơ chế tài chính thỏa thuận. Đây là ví dụ cụ thể khi đại học được tự chủ hơn ngân sách và liên kết doanh nghiệp.
Tuy nhiên, theo Bộ Giáo dục & Đào tạo, đến cuối năm 2024 chỉ có 15% trường đại học công lập được giao quyền tự chủ tài chính, chỉ 3 trung tâm nghiên cứu liên ngành được thành lập. Đây là khoảng trống rất lớn trong lộ trình xây dựng nền tảng đổi mới dài hạn.
Tác động xã hội của đổi mới sáng tạo: Việc làm, công bằng và nhận thức số
Nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới năm 2022 chỉ ra rằng nền kinh tế số tăng trưởng nhanh có thể tạo ra khoảng 1,2 triệu việc làm mới trong các ngành công nghệ và dịch vụ chất lượng cao cho Việt Nam vào năm 2030. Tuy nhiên nếu không có lộ trình phân bổ công bằng, chính sách này có thể khiến khoảng cách giàu nghèo giữa thành thị và nông thôn gia tăng.
Chính sách mở dữ liệu và tăng cường chuyển đổi số có khả năng khai phá tiềm năng người dân, đặc biệt là sinh viên, giảng viên, bác sĩ, giáo viên trên cả nước. Tuy nhiên, theo khảo sát tại 100 trường phổ thông năm 2024, chỉ 25% học sinh có kỹ năng cơ bản trong lập trình và tư duy số, điều này cho thấy quá trình chuyển đổi số còn thiếu nguồn lực nhận thức đúng.
Startup Doctech VN tại Cần Thơ đang triển khai ứng dụng AI để hỗ trợ nông dân trồng lúa nhận biết bệnh cây qua hình ảnh điện thoại. Dự án đã giúp giảm 30% chi phí thuốc bảo vệ thực vật và nâng năng suất thêm 10%. Đây là minh chứng cho tác động dễ nhận thấy của sáng tạo ở cấp địa phương nếu có dữ liệu đầy đủ và chính sách hỗ trợ.
Nghị quyết 57‑NQ/TW đã mở ra khung đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ theo hướng chiến lược. Nhưng thực thi vẫn phụ thuộc vào yếu tố thể chế, hạ tầng dữ liệu, hệ sinh thái hỗ trợ doanh nghiệp và tam giác “đại học – Nhà nước – doanh nghiệp”.
Các chuyên gia như ông Phạm Hồng Quất, GS. Vũ Hà Văn, TS. Vũ Tiến Lộc, GS. Nguyễn Đình Đức đã chỉ rõ các mắt xích quan trọng: sửa luật KH&CN, đẩy nhanh sandbox, mở dữ liệu, tạo cơ chế quỹ cho startup, tự chủ đại học. Việc tiếp theo là chuyển từ lời nói sang hành động, xây dựng KPI, kiểm chứng định kỳ và đánh giá tổng thể toàn quốc.
Nếu được triển khai đồng bộ, minh bạch và có kiểm chứng rõ ràng, Nghị quyết 57 sẽ không chỉ là văn kiện lịch sử mà còn là động lực đưa Việt Nam trở thành quốc gia hàng đầu về khoa học, đổi mới sáng tạo và công nghệ trong thế kỷ 21.
