“Nhạy cảm với sự từ chối” là thế nào
Nhạy cảm với sự từ chối (rejection sensitivity) là một đặc điểm tâm lý khiến một người có xu hướng dễ cảm thấy bị tổn thương khi đối mặt với sự từ chối, chỉ trích hoặc không được công nhận, dù điều đó là thật hay chỉ là cảm nhận chủ quan.
Người nhạy cảm với sự từ chối thường dự đoán trước khả năng bị từ chối, và vì thế họ có thể phản ứng thái quá với những tín hiệu tiêu cực, chẳng hạn như sự im lặng, phớt lờ hoặc lời góp ý nhẹ nhàng từ người khác.
Khi đặc điểm này xuất hiện ở mức độ cao và kéo dài, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm trạng, lòng tự trọng và khả năng duy trì các mối quan hệ xã hội lành mạnh.
Ví dụ: Một người bạn không trả lời tin nhắn, một ai đó không cười với họ trong thang máy… Tất cả đều có thể được não bộ của người nhạy cảm coi như bằng chứng là mình “không được yêu thương”, “không đủ tốt”, hay “bị bỏ rơi”.
Có nhiều nguyên nhân gây ra chứng nhạy cảm với sự từ chối.
Một trong số đó có thể là những tổn thương từ thời thơ ấu: những đứa trẻ bị hắt hủi, bị bắt nạt hoặc bị lạm dụng… khi lớn lên sẽ trở thành người quá nhạy cảm với sự từ chối.
Hoặc cũng có thể do một số khiếm khuyết nhất định về mặt sinh học: một bộ gene lỗi hoặc một nét tính cách đặc trưng.
Hậu quả khi nhạy cảm với việc bị từ chối
Những người nhạy cảm với sự từ chối thường có trải nghiệm căng thẳng tâm lý cao nếu bị ai đó khước từ. Để xử lý cảm giác khó chịu này, họ có xu hướng hành xử hung hãn, tự cô lập, và tự gây tổn thương.
Họ luôn cần được người khác yêu quý. Khi gặp phải sự khước từ, họ sẽ càng nỗ lực gấp nhiều lần để “giành lại” sự quan tâm từ người kia. Từ đó, họ dễ trở thành những người luôn muốn làm hài lòng người khác (people pleaser).
Nhìn chung, người nhạy cảm với sự từ chối thường phản ứng bằng những biện pháp có thể bảo vệ mình khỏi nỗi đau. Điều không may là chúng lại thường phản tác dụng.
Nỗi sợ bị bỏ rơi không chỉ khiến người nhạy cảm với từ chối gặp khó khăn trong việc phát triển những mối quan hệ mới, mà nó còn góp phần phá hủy những mối quan hệ họ đang có.
Việc suy diễn và phản ứng thái quá trước hành động của người khác có thể dẫn đến hậu quả những người từng yêu quý họ rất nhiều cũng không còn muốn ở cạnh họ nữa.
Một nghiên cứu cho thấy đàn ông cảm thấy cô đơn và mẫn cảm với sự từ chối nhiều hơn khi họ còn độc thân. Phụ nữ thì khác: Họ cảm thấy cô đơn và sợ bị bỏ rơi ngay khi đang trong mối quan hệ yêu đương, không khác gì lúc vẫn đang một mình.
Ngược lại với việc phản ứng thái quá, một số người lại chọn cách tránh né hoàn toàn. Họ né tránh những tình huống hoặc mối quan hệ mà khả năng bị từ chối có thể xảy ra: từ việc không dám mời ai đi chơi, không tham gia nhóm, cho đến ngại ngùng khi thể hiện bản thân.
Điều trớ trêu là, sự né tránh này lại dẫn đến chính điều họ sợ nhất: cô đơn và bị tách biệt.
Dấu hiệu bạn nhạy cảm với việc bị từ chối
- Phản ứng với biểu cảm nét mặt: Nghiên cứu chỉ ra rằng những người nhạy cảm với sự từ chối có xu hướng hiểu sai hoặc phản ứng quá mức với các biểu cảm trên khuôn mặt. Khi nhìn thấy một khuôn mặt thể hiện sự không đồng tình hoặc thờ ơ, não bộ họ đã có những thay đổi hoạt động rõ rệt – thể hiện qua hình ảnh chụp cộng hưởng từ chức năng.
- Phản ứng sinh lý: Khi lo sợ bị từ chối, họ thường trải qua trạng thái căng thẳng sinh lý mạnh hơn người khác: như nhịp tim tăng, thở gấp, hoặc có hành vi phòng vệ kiểu “chiến đấu hoặc bỏ chạy”.
- Hiểu sai hành vi xã hội: Một tin nhắn bị bỏ quên có thể được diễn giải là “họ không muốn làm bạn với mình nữa”, trong khi thực tế có thể chỉ là đối phương đang bận.
- Thiên kiến chú ý: Tập trung quá mức vào các tín hiệu tiêu cực. Ví dụ, nếu 9/10 lần phản hồi tích cực, họ sẽ chỉ nhớ đến 1 lần bị từ chối và xem đó là “thất bại”.
- Quá nhạy cảm trong quan hệ xã hội: Họ thường xuyên theo dõi tâm trạng và phản ứng của người khác, dễ cảm thấy bị từ chối dù đã được trấn an rằng mình được yêu thương, chấp nhận.
Làm gì khi bạn quá nhạy cảm với sự từ chối?
- Trì hoãn phản ứng
Khi cảm thấy bị kích động vì bị từ chối, hãy chậm lại một nhịp và tự hỏi: Liệu cảm nhận của mình có chính xác không? Mình có thể đang hiểu sai điều gì chăng?
Bạn có thể đặt câu hỏi, tìm thêm thông tin hoặc đơn giản là hít một hơi sâu trước khi phản ứng. Việc này giúp não bộ có thời gian “hạ nhiệt”, từ đó đưa ra phản ứng hợp lý hơn.
- Giảm căng thẳng trong đời sống hàng ngày
Căng thẳng và lo âu thường làm tăng độ nhạy cảm với sự từ chối. Hãy quan sát lịch trình của bạn, liệu có thể cắt giảm điều gì, sắp xếp lại ra sao để có nhiều thời gian hơn cho bản thân?
Thói quen như tập thể dục, sáng tạo nghệ thuật, chơi nhạc hoặc đi dạo đều có thể giúp bạn xả áp lực tích tụ và tăng khả năng phục hồi cảm xúc.
- Tử tế với chính mình
Ai rồi cũng từng cảm thấy bị từ chối. Hãy nói chuyện với chính mình như một người bạn: nhẹ nhàng, không phán xét. Nhắc nhở bản thân rằng không ai hoàn hảo, và những điều bạn xem là “thiếu sót” cũng có thể là phần tạo nên sự độc đáo của bạn.
- Làm dịu các phản ứng của cơ thể
Phản ứng bị từ chối có thể kích hoạt “chế độ sinh tồn” trong cơ thể: tim đập nhanh, căng cơ, khó thở. Để làm dịu phản ứng này, hãy tập trung vào hơi thở sâu, thực hành chánh niệm, thiền, yoga, hoặc đơn giản là đứng yên trong im lặng vài phút.
- Chấp nhận sự nhạy cảm của bạn
Sự nhạy cảm có những mặt tích cực. Đó là khả năng cảm nhận sâu sắc, là sự đồng cảm tự nhiên với cảm xúc của người khác. Nó có thể giúp bạn trở thành một người bạn tốt, một người đồng nghiệp biết lắng nghe, hay một người yêu đầy thấu hiểu.
Và hãy luôn nhớ: người khác có chấp nhận hay từ chối bạn không quan trọng. Điều quan trọng là bạn có chấp nhận chính mình hay không?
