Khu triển lãm đông nghẹt người, điện thoại, máy ảnh dày đặc hướng về một bức tranh. Người xem chụp từ xa rồi lại đưa sát. “Quá chân thực!”, “Nhìn vân gỗ kìa, sờ vào chắc hơi nhám đấy…”, những lời bàn tán râm ran không ngớt, vang vòng khắp căn phòng.
Đó là cảnh tượng tại Triển lãm tốt nghiệp đại học năm 2025 diễn ra tại Bảo tàng Nghệ thuật của Học viện Mỹ thuật Tứ Xuyên, thành phố Trùng Khánh, Trung Quốc.
Trong loạt tác phẩm được trưng bày, bức tranh sơn dầu mang tên Lời cầu nguyện trở thành tâm điểm. Truyền thông Trung Quốc mô tả, việc “đi theo đám đông” để chiêm ngưỡng tác phẩm Lời cầu nguyện “gần như trở thành một nghi thức”. Trên các nền tảng mạng xã hội như Douyin hay Xiaohongshu ngày càng nhiều bài đăng “check-in” với tác phẩm này.
Trang tin Upstream News bình luận, trước bức tranh Lời cầu nguyện, điều đầu tiên đập vào mắt người xem là ba màu chủ đạo đỏ, vàng và xanh, lần lượt xuất hiện trên chiếc tai nghe trùm đầu, khăn choàng cổ và tấm khăn phủ lên phần thân một hình nhân bằng gỗ. Khuôn mặt hình nhân được bọc bởi màng xốp hơi thường thấy trong các gói hàng online, che giấu dung nhan hoàn toàn.
“Chính sự chi tiết đến mức đáng kinh ngạc mới là thứ khiến khán giả không thể rời mắt”, Upstream News nhận định. “Càng ngắm kỹ, người ta càng choáng ngợp. Từ những đường vân gỗ trên bàn tay hình nhân, hiệu ứng ánh sáng – bóng đổ trên các nếp gấp của khăn choàng, đến bề mặt nhựa xốp… tất cả được vẽ lên với độ chân thực đến mức khó phân biệt với vật thể thật”.
Trên mạng xã hội Xiaohongshu, An Kỳ, tác giả của Lời cầu nguyện, chỉ đăng duy nhất một bài viết giới thiệu về tác phẩm, với tiêu đề “Lời cầu nguyện cho bài tốt nghiệp của tôi”. Tính đến chiều 8/6, bài viết này đã nhận hơn 230.000 lượt thích. Trong số hàng chục nghìn bình luận, phần lớn đều trầm trồ trước kỹ thuật điêu luyện và độ chi tiết siêu thực của bức tranh.
Giải thích về ý tưởng sáng tác, An Kỳ cho biết thông qua tác phẩm, cô muốn cảnh tỉnh về chủ nghĩa tiêu dùng đang chi phối xã hội hiện đại.
“Ngày nay, nhiều người bị điều khiển bởi các tiêu chuẩn tiêu dùng và những kỳ vọng về ngoại hình”, cô nói. “Các chất liệu tôi sử dụng đều rất rẻ tiền, chính điều đó là cách tôi phản bác sự giả tạo của ‘lối sống tinh tế’ thông qua việc xếp chồng các chi tiết một cách dày đặc”.
An Kỳ cho biết nguồn cảm hứng xuất phát từ trải nghiệm cá nhân. “Chúng ta sống trong một thế giới ngập tràn thông tin, đủ kiểu nội dung tiêu dùng cứ liên tục kích thích ham muốn mua sắm của chúng ta”.
Cô chia sẻ bản thân và bạn bè không ít lần mua hàng theo cảm xúc rồi hối hận ngay sau đó. “Có lúc tôi biết rõ mình không thật sự cần món đồ đó, nhưng vì bị cuốn vào các thông báo đẩy, tôi vẫn không cưỡng lại được”, cô nói.
Chính An Kỳ cũng không ngờ rằng tác phẩm của mình lại được đón nhận mạnh mẽ đến thế. “Vừa bất ngờ, vừa có chút mơ hồ như không thật”, cô bày tỏ. “Giống như một món quà bất ngờ dành cho một sinh viên sắp tốt nghiệp. Tôi thật sự cảm ơn mọi người đã yêu thích tác phẩm, và cảm ơn vì sự quan tâm dành cho triển lãm mỹ thuật tốt nghiệp Tứ Xuyên”.
Một cư dân mạng bình luận: “Tôi thực sự rất thích bức tranh. Cảm giác bề mặt lụa và lớp màng nhựa như thể tôi có thể chạm vào chúng vậy”.
Người khác nhận xét: “Trông như tranh 3D, cứ ngỡ có thể đưa tay sờ được”.
Nhiều người cũng bày tỏ rằng bức tranh để lại ấn tượng thị giác sâu sắc: “Kỹ thuật quá đỉnh, mà thông điệp tác phẩm cũng rất ý nghĩa. Trong số hàng loạt bài tốt nghiệp, đây là tác phẩm duy nhất khiến tôi thực sự xúc động”.
Có người đưa ra sự so sánh: “Cảm giác như tôi đang đứng trước Mona Lisa ở bảo tàng Louvre vậy”.
Một người khác bày tỏ niềm tự hào: “Người Trùng Khánh cuối cùng cũng có ‘Mona Lisa’ của riêng mình rồi.”
Với An Kỳ, làn sóng chú ý này không chỉ là sự khích lệ mà còn là lời nhắc nhở: “Tôi chỉ mới bắt đầu con đường sáng tác. Từ cách nắm bắt bối cảnh đến việc truyền tải thông điệp, tôi vẫn còn rất nhiều điều phải học hỏi”.
Tiêu dùng hay bị tiêu dùng?
Theo Britannica, chủ nghĩa tiêu dùng (consumerism) là hiện tượng kinh tế – xã hội, trong đó việc tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ không chỉ là nhu cầu thiết yếu mà còn được nâng lên thành mục tiêu sống hoặc thước đo giá trị cá nhân.
Các nhà nghiên cứu xã hội học và kinh tế học cho rằng chủ nghĩa tiêu dùng hình thành mạnh mẽ từ thế kỷ 20, khi sản xuất công nghiệp phát triển và các chiến dịch tiếp thị, quảng cáo bắt đầu ảnh hưởng sâu rộng đến lối sống đại chúng.
Ở góc nhìn phê phán, chủ nghĩa tiêu dùng bị cho là đã đẩy con người vào vòng xoáy mua sắm liên tục, chạy theo hàng hiệu, đồ công nghệ, chuẩn mực thẩm mỹ hay “lối sống sang chảnh” do truyền thông, mạng xã hội và ngành công nghiệp quảng cáo tạo ra. Nó không chỉ tác động đến hành vi cá nhân mà còn góp phần làm trầm trọng thêm các vấn đề như nợ tiêu dùng, bất bình đẳng xã hội và khủng hoảng môi trường toàn cầu.
Theo Analysis, xu hướng chủ nghĩa tiêu dùng hiện nay biến đổi dưới tác động của công nghệ và văn hóa mạng xã hội. Các nền tảng như Instagram, TikTok, Xiaohongshu… tạo ra môi trường nơi “tính sở hữu” gắn chặt với “sự thể hiện”, khiến việc mua sắm trở thành một phần của danh tính trực tuyến.
Các khái niệm như “lối sống tối giản” hay “sống xanh” tuy được khuyến khích, nhưng thực tế cũng dễ bị thương mại hóa thành trào lưu mới.
Nhiều chuyên gia nhận định, vấn đề không nằm ở hành vi tiêu dùng của con người mà ở việc mua sắm và sở hữu trở thành mục tiêu sống chính, thay vì chỉ là phương tiện để phục vụ cho một cuộc sống có ý nghĩa và cân bằng.
