Không khí sôi động tại Tuần lễ công nghệ Super Vietnam 2025 ở Đà Nẵng đầu tháng 6 vừa qua, với hàng ngàn người tham dự và hàng loạt phiên thảo luận chuyên đề, là minh chứng cho sự quan tâm lớn mà cộng đồng công nghệ và doanh nghiệp Việt Nam đang dành cho trí tuệ nhân tạo.
Tuy nhiên, sự kiện này không đơn thuần là nơi phô diễn công nghệ. Nó đặt ra một câu hỏi then chốt, không chỉ cho năm 2025 mà cho cả thập kỷ tới: Doanh nghiệp cần hiểu AI như thế nào để ứng dụng đúng?
Câu hỏi này tưởng chừng đơn giản, nhưng câu trả lời lại không dễ. Bởi AI không chỉ là một công nghệ, mà là một hệ tư duy. Và chỉ khi doanh nghiệp xây dựng được tư duy đúng về AI, họ mới có thể đi xa hơn những buổi thuyết trình đẹp đẽ và slide demo ấn tượng.
Hiểu đúng trước khi hành động
Từ năm 2023 đến nay, cơn sốt AI lan rộng trên toàn cầu với tốc độ chưa từng có, đặc biệt sau sự bùng nổ của các mô hình tạo sinh như ChatGPT. Việt Nam không nằm ngoài làn sóng này.
Theo báo cáo của Navigos Search, gần 60% doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu nghiên cứu hoặc thử nghiệm một số hình thức ứng dụng AI vào hoạt động vận hành, từ chăm sóc khách hàng đến quản trị chuỗi cung ứng.
Nhưng thử nghiệm không đồng nghĩa với hiệu quả. Một khảo sát do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) phối hợp với UNDP công bố cuối năm 2024 cho thấy, trong số các doanh nghiệp ứng dụng AI, chỉ khoảng 12% cho rằng kết quả đạt được tương xứng với kỳ vọng ban đầu. Số còn lại hoặc gặp rào cản về kỹ thuật, hoặc không rõ ràng về mục tiêu, hoặc đơn giản là “làm theo người ta”.
“Nếu không hiểu rõ vấn đề doanh nghiệp đang đối mặt, mà chỉ thấy AI như một món đồ thời thượng cần có, bạn sẽ mua nhầm công cụ cho một công việc mà mình còn chưa xác định được bản chất”, ông Tuấn Anh Nguyễn, CEO Alpha Asimov Robotics nhận định tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Nhiều doanh nghiệp mắc sai lầm ở khâu đầu tiên: tưởng AI là giải pháp vạn năng. Nhưng AI không thể thay con người trong việc ra quyết định chiến lược, xây dựng văn hóa doanh nghiệp hay xác định mô hình tăng trưởng. AI chỉ tốt khi nó được triển khai đúng chỗ: trong các quy trình lặp đi lặp lại, cần tối ưu hiệu suất, hoặc trong các phân tích dữ liệu quy mô lớn, nơi mà con người khó theo kịp.
Một trong những hiểu lầm phổ biến nhất về AI là niềm tin rằng công nghệ này có thể được áp dụng giống nhau ở mọi nơi. Nhưng thực tế, hiệu quả của AI phụ thuộc hoàn toàn vào ngữ cảnh doanh nghiệp: ngành nghề, quy mô, mức độ số hóa, văn hóa tổ chức và thậm chí là cấu trúc dữ liệu hiện có.
“AI chỉ là công cụ. Còn việc dùng nó như thế nào, để làm gì và có xứng đáng không, đó là những câu hỏi mà doanh nghiệp phải tự trả lời trước”, ông Henry Thái Quang, CTO Công ty Cổ phần Đầu tư Kỹ thuật số Việt chia sẻ tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Một tập đoàn thương mại điện tử sẽ có dữ liệu khách hàng, hành vi tiêu dùng và hệ thống logistics dồi dào, tạo nền tảng cho các thuật toán AI hoạt động hiệu quả. Trong khi đó, một doanh nghiệp sản xuất quy mô vừa, chỉ số hóa một phần dây chuyền, sẽ cần một chiến lược hoàn toàn khác, nếu không muốn lãng phí nguồn lực vào việc “cắm AI vào một hệ thống chưa sẵn sàng”.
Một ví dụ điển hình là Công ty CP Đầu tư và Phát triển Bách Việt (TP.HCM), một doanh nghiệp chuyên sản xuất thiết bị điện dân dụng. Năm 2022, công ty đầu tư hơn 3 tỷ đồng cho hệ thống AI giám sát lỗi trên dây chuyền sản xuất. Tuy nhiên, sau 6 tháng triển khai, hiệu suất không cải thiện, do hệ thống camera chưa đủ độ phân giải, dữ liệu lỗi không được gắn nhãn chính xác và đội ngũ kỹ thuật không đủ năng lực vận hành. Kết quả, hệ thống bị dừng hoạt động và công ty phải quay lại kiểm tra thủ công.
“Nếu không có lộ trình rõ ràng và năng lực nội tại phù hợp, AI sẽ là gánh nặng chứ không phải cứu cánh”, ông Khuất Thanh Tùng, cố vấn cao cấp tại Nexira cảnh báo tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Hạ tầng và con người: Điều kiện đủ để AI phát huy
Ngay cả khi doanh nghiệp đã hiểu đúng về AI và xác định được mục tiêu phù hợp, việc triển khai cũng không hề dễ dàng. Đằng sau một mô hình AI vận hành hiệu quả là cả một chuỗi điều kiện nền tảng, bao gồm hạ tầng dữ liệu, quy trình số hóa, chuẩn hóa thông tin và quan trọng nhất là con người.
“Bạn không thể vận hành một cỗ máy AI nếu thiếu kỹ sư biết nói cả hai ngôn ngữ kỹ thuật và mô hình kinh doanh”, ông William H Nguyen, CEO Quickom nhận định trong một phiên thảo luận tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Vấn đề nằm ở chỗ, đội ngũ có thể “nói song ngữ” như vậy còn rất thiếu tại Việt Nam. Theo thống kê của TopDev, chỉ khoảng 8% kỹ sư AI tại Việt Nam có kinh nghiệm từ 3 năm trở lên trong các dự án ứng dụng thực tế, và phần lớn trong số đó đang làm việc cho các công ty nước ngoài.
Đào tạo nhân lực AI không thể tách rời đào tạo năng lực tư duy hệ thống, một yếu tố còn rất mới trong chương trình đại học Việt Nam. Theo TS. Nguyễn Quang Thanh, nguyên Giám đốc Sở Thông tin và Truyền thông Đà Nẵng, hạ tầng quan trọng nhất để triển khai AI không nằm ở máy móc mà chính là con người, đặc biệt là những người có năng lực hiểu và vận hành mô hình AI trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Phát biểu này được ông đưa ra trong phiên chuyên đề “Tập trung vào R&D – Động lực cho tương lai công nghệ Việt Nam” tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần xác định rõ vai trò giữa các bộ phận trong hành trình AI: lãnh đạo là người vạch định hướng, chiến lược là nơi gắn kết tầm nhìn với thực tiễn và đội ngũ vận hành là lực lượng đưa công nghệ vào đời sống hàng ngày.
Quyền riêng tư và đạo đức: Góc khuất bị bỏ quên
Trong cơn say mê AI, nhiều doanh nghiệp quên mất một điều rằng, dữ liệu không phải là tài sản vô chủ. Việc thu thập, lưu trữ và xử lý dữ liệu khách hàng phải tuân thủ các nguyên tắc về quyền riêng tư và đạo đức nghề nghiệp.
“Bạn không thể dạy AI cách ra quyết định đúng, nếu ngay từ đầu dữ liệu đã bị thu thập sai cách”, TS. Nam Ngô, Trưởng phòng nghiên cứu tại Ethereum Foundation nhấn mạnh trong phiên thảo luận “Bảo mật dữ liệu trong AI và Blockchain” tại sự kiện Super Vietnam 2025.
Việt Nam hiện chưa có một đạo luật riêng về AI, nhưng Luật An toàn thông tin mạng và các quy định liên quan đến dữ liệu cá nhân đã đặt ra nhiều nguyên tắc quan trọng. Tuy nhiên, mức độ tuân thủ còn thấp. Một nghiên cứu của OpenGov Asia năm 2024 cho thấy chỉ khoảng 15% doanh nghiệp Việt có chính sách dữ liệu nội bộ rõ ràng và chưa đến 10% có cán bộ chuyên trách về bảo mật thông tin.
Ở góc độ xã hội, nếu AI vận hành trên dữ liệu thiên lệch, nó có thể tái tạo và củng cố định kiến. Từ quảng cáo nhắm mục tiêu cho đến đánh giá tín dụng tự động, AI có thể dẫn đến phân biệt đối xử nếu không được kiểm soát đúng cách.
Do đó, triển khai AI không chỉ là bài toán kỹ thuật, mà còn là một vấn đề đạo đức và pháp lý. Cần có sự đồng hành giữa doanh nghiệp, chính phủ và cộng đồng để thiết lập những nguyên tắc ứng xử mới, giúp AI trở thành một công cụ phục vụ con người, chứ không vượt khỏi tầm kiểm soát của chính chúng ta.
Một hành trình, không phải một cuộc đua
Câu chuyện AI không chỉ là của ngày hôm nay, nó sẽ tiếp tục định hình thế giới trong nhiều năm tới. Doanh nghiệp nào xây nền móng vững từ bây giờ sẽ là người đi xa hơn, không nhất thiết là người đi trước.
Như ông Thành Nguyễn, Phó Chủ tịch VNG chia sẻ trong phiên thảo luận chuyên đề R&D tại sự kiện Super Vietnam 2025: “Chúng tôi từng hợp tác với một đối tác AI lớn và nhận ra rằng nếu mình không chuẩn bị kỹ, toàn bộ hệ thống hiện tại sẽ không thể tích hợp. Muốn học hỏi thì phải dám chậm, dám thử và dám sai”.
Chậm không phải là lùi bước, mà là bước lui chiến lược để nhìn toàn cảnh. Vì AI không phải là thứ bạn mua về rồi sẽ “chạy”, mà là thứ bạn phải hiểu, xây và đồng hành cùng nó từng bước.
