AI đang lặng lẽ nhưng sâu sắc tái định hình giáo dục Việt Nam, nâng cao hiệu suất dạy và học, đồng thời đặt ra thách thức về dữ liệu, đạo đức và tương lai nghề giáo.
Trước đây, đổi mới giáo dục chủ yếu xoay quanh cải tiến giáo trình, nâng cao phương pháp sư phạm.
Giờ đây, AI đã tạo ra một quỹ đạo hoàn toàn mới, đó là thay đổi chính cách mà giáo viên giảng dạy và học sinh tiếp nhận kiến thức.
Các ứng dụng AI đang giúp cá nhân hóa hành trình học tập cho từng người, tự động hóa những công việc tốn thời gian như chấm bài, xây dựng giáo án, đồng thời mở ra kỷ nguyên “lớp học không biên giới” khi học sinh có thể học với robot, hoặc qua nền tảng trực tuyến thông minh.
Thế nhưng, đằng sau những lợi ích ấy là không ít mối lo: Dữ liệu học sinh bị khai thác sai mục đích, thuật toán thiên vị và chính nghề giáo đang đứng trước ngã rẽ sống còn.
AI cá nhân hóa việc học và tự động hóa việc dạy
Một báo cáo tháng 2/2025 của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho biết khoảng 48% trường học tại các nước thành viên OECD đã triển khai ít nhất một ứng dụng AI vào giảng dạy. Việt Nam dù chưa có con số chính thức, nhưng hàng loạt mô hình thí điểm đã được áp dụng trong 3 năm qua.
Điển hình, Trường Phổ thông liên cấp Vinschool (TP.HCM) triển khai hệ thống AI phân tích lịch sử làm bài tập, tốc độ hoàn thành, điểm số từng kỹ năng của học sinh để điều chỉnh lộ trình học riêng.
Ông Nguyễn Ngọc Minh, Giám đốc Công nghệ Giáo dục của Vinschool, chia sẻ tại Hội thảo Giáo dục thông minh Hà Nội tháng 11/2024: “AI giúp cá nhân hóa học tập theo năng lực, phát hiện sớm lỗ hổng kiến thức, từ đó tiết kiệm thời gian ôn tập, tăng hiệu quả học rõ rệt”.
Tại TP.HCM, Quận 3 (cũ) đã áp dụng tuyển sinh trực tuyến cho tất cả trường mầm non từ năm học 2022-2023, tích hợp ChatGPT hỗ trợ phụ huynh từ 2024-2025. Ở cấp thành phố, hệ thống GIS giúp phụ huynh chọn trường gần nhà, còn chính quyền dễ dàng quy hoạch trường lớp sát nhu cầu.
AI cũng đã len vào lớp học. Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong (TP.HCM) đưa AI vào các tiết học chính khóa, STEAMZone (Công viên phần mềm Quang Trung) cho học sinh trải nghiệm lập trình, robot.
Cô Lê Thị Thiện Mỹ, Trường THPT Nguyễn Văn Cừ, huyện Hóc Môn (cũ), chia sẻ: “AI không chỉ hỗ trợ mà đang tái định hình giáo dục, mở ra cách dạy và học hoàn toàn mới, cá nhân hóa hơn cho học sinh”.
Không chỉ “cá nhân hóa” học sinh, AI còn đang thay giáo viên làm những việc ngốn thời gian. Tại Đại học FPT, phần mềm AI hỗ trợ chấm bài tự động môn Toán cao cấp cho 1.500 sinh viên mỗi học kỳ, giảm 60% thời gian chấm so với thủ công. Giảng viên chỉ cần rà soát những bài có nghi vấn hoặc sai số cao.
Bên cạnh đó, chatbot AI cũng đang được nhiều trường thử nghiệm để trả lời thắc mắc của sinh viên về lịch học, điểm danh, thậm chí tư vấn chọn ngành.
Ở góc độ chi phí, một phân tích của McKinsey năm 2024 chỉ ra AI có thể giúp các cơ sở giáo dục tiết kiệm 20-30% ngân sách vận hành nếu ứng dụng rộng khắp cho các tác vụ quản lý hồ sơ, lập thời khóa biểu, truyền thông nội bộ. Đây là con số đáng kể, nhất là khi ngân sách cho giáo dục ở nhiều địa phương còn hạn chế.
Nâng năng suất dạy và học, nhưng đặt ra thách thức quản trị
AI rõ ràng đang giúp nâng cao năng suất giáo dục, nhưng đi kèm là những thách thức không thể xem nhẹ.
Đầu tiên là vấn đề dữ liệu. Để cá nhân hóa học tập, các hệ thống cần thu thập khối lượng lớn dữ liệu về điểm số, thói quen, thậm chí các yếu tố tâm lý của học sinh. Nhưng không phải cơ sở nào cũng đủ năng lực quản trị dữ liệu an toàn.
PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Hoa, Trưởng khoa Công nghệ Thông tin Trường ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, cảnh báo tại Hội thảo “An toàn dữ liệu giáo dục trong thời đại số” diễn ra ở TP.HCM tháng 3/2025: “Nếu dữ liệu bị lộ, không chỉ học sinh mà cả phụ huynh có thể trở thành mục tiêu khai thác của các công ty quảng cáo, hoặc tệ hơn là tội phạm mạng”.
Bà Hoa cho rằng cần có chuẩn bảo mật dữ liệu giáo dục nghiêm ngặt và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân sắp có hiệu lực năm 2026 sẽ là nền tảng pháp lý quan trọng.
Một vấn đề khác là nguy cơ thuật toán thiên vị. Chẳng hạn, nếu AI phân loại học sinh dựa quá mức vào điểm số quá khứ, có thể vô tình gán nhãn “học kém” và ít đề xuất cơ hội nâng cao. Theo nghiên cứu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới công bố tháng 3/2025, 42% phụ huynh được khảo sát tại châu Á lo ngại AI có thể củng cố bất bình đẳng hơn là xóa bỏ nó.
Cuối cùng, nghề giáo viên cũng đang thay đổi nhanh chóng. AI có thể chấm bài, xây giáo án, giảng giùm qua video tương tác, vậy người thầy còn giữ vai trò gì? Thực tế, tại một hội thảo về giáo dục số tại TP.HCM tháng 1/2025, nhiều hiệu trưởng cho rằng vai trò giáo viên đang dịch chuyển sang làm huấn luyện viên (coach), hỗ trợ giải quyết vấn đề, truyền cảm hứng, tức thiên về con người hơn là giảng dạy kiến thức khô khan.
Xu hướng AI trong giáo dục: Cá nhân hóa, nhập vai và an toàn hơn
Nhìn về phía trước, AI tiếp tục hứa hẹn tái định hình giáo dục sâu sắc. Các nền tảng tích hợp thị giác máy tính, NLP, học máy sẽ cho phép xây dựng lộ trình học tập cá nhân hoá tinh vi hơn, dựa trên phân tích dữ liệu lớn. Thực tế ảo (VR), thực tế tăng cường (AR) sẽ tạo ra trải nghiệm nhập vai, sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức.
Chatbot AI sẽ dần trở thành trợ lý học tập 24/7, giảm tải cho giáo viên, còn các lớp học trực tuyến thông minh mở rộng không gian học ra ngoài trường lớp truyền thống. Song song, bảo mật dữ liệu và quyền riêng tư sẽ là điều kiện tiên quyết để phụ huynh, học sinh, giáo viên đặt niềm tin vào các công nghệ mới.
Điển hình như OpenAI đã ra mắt ChatGPT Edu tháng 5/2024 phiên bản thiết kế riêng cho trường đại học, tăng cường bảo mật, riêng tư rõ rệt hơn.
Tại buổi tọa đàm “Đột phá khoa học: Trụ cột đưa Việt Nam cất cánh” do Halotimes tổ chức vào tháng 7/2025, PGS.TS. Bùi Quang Tuấn, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhận định: “Chuyển đổi số trong giáo dục không chỉ là câu chuyện công nghệ, mà phải đi đôi nâng cao nhận thức. Các chương trình STEM, AI phải đưa vào trường học để vừa chuẩn bị nhân lực, vừa giúp học sinh, phụ huynh hiểu tầm quan trọng của mô hình giáo dục mới”.
PGS.TS. Tuấn cũng nhấn mạnh cần tận dụng các kênh truyền thông để nâng cao nhận thức xã hội, đồng thời khuyến khích doanh nghiệp công nghệ tham gia phát triển các công cụ hỗ trợ giáo dục bằng chính sách thuế, tài chính phù hợp.
Rõ ràng, AI đang mở ra một mô hình lớp học mới hiệu quả hơn, chi phí thấp hơn, thời gian học ngắn hơn. Nhưng đồng thời, nó cũng đòi hỏi giáo viên phải không ngừng học hỏi, làm chủ các công cụ công nghệ, trở thành người hướng dẫn thay vì chỉ là người giảng.
Một lớp học thông minh thành công sẽ không phải là nơi giáo viên bị thay thế, mà là nơi giáo viên được giải phóng khỏi những việc tẻ nhạt để tập trung phát triển năng lực tư duy, nhân cách cho học sinh.
